Terwijl mensen hard werken om de kakapo – de enige niet-vliegende papegaai ter wereld – voor uitsterven te behoeden, is er ín de vogel reeds een enorme uitstervingsgolf geweest.
Tot die bizarre conclusie komen Nieuw-Zeelandse onderzoekers in het blad Current Biology. Hun studie gaat over de kakapo: een tamelijk grote en zware papegaai die niet kan vliegen en van oorsprong alleen op Nieuw-Zeeland voorkomt. Daar had de vogel het prima voor elkaar, tot mensen Nieuw-Zeeland koloniseerden en op de kakapo gingen jagen, zijn leefgebied aantastten en voor de kakapo gevaarlijke roofdieren introduceerden. Het aantal kakapo’s nam snel af en bereikte tegen het einde van de twintigste eeuw een dieptepunt. Op dat moment waren er naar schatting nog maar 49 kakapo’s over. Dankzij herstelprogramma’s gaat het inmiddels beter met de kakapo – hoewel deze nog steeds te boek staat als ‘ernstig bedreigd’.
Resultaten
Eind goed, al goed? Nou, niet helemaal, zo blijkt nu uit het nieuwe onderzoek. Want terwijl mensen zich grote zorgen maakten over de kakapo en alles in het werk stelden om deze te redden, blijkt er ín de vogel – ongezien – ook een enorme uitstervingsgolf gaande te zijn geweest. En daarbij lijken we – zonder het door te hebben gehad – reeds heel veel soorten te zijn kwijtgeraakt.
Onderzoek
De wetenschappers trekken die conclusie nadat ze uitwerpselen van kakapo’s uitplozen. Ze bogen zich daarbij niet alleen over verse poep – achtergelaten door hedendaagse kakapo’s – maar ook over goed bewaard gebleven uitwerpselen die kakapo’s tot wel 1500 jaar geleden hadden laten vallen. Een vergelijking van die oude en nieuwe drollen onthult dat meer dan 80 procent van de parasieten die vóór de jaren negentig van de vorige eeuw in de kakapo-poep werden aangetroffen vandaag de dag niet meer in kakapo-poep voorkomt. Heel concreet wijst het onderzoek uit dat negen van de 16 van oorsprong in kakato’s voorkomende parasietensoorten vóór de jaren negentig van de vorige eeuw reeds zijn uitgestorven. En nog eens vier zijn in de periode erna verloren gegaan.
Samen uitsterven
Dat de kakapo parasieten is kwijtgeraakt, komt niet helemaal als een verrassing. “Het feit dat parasieten afhankelijk zijn van levende gastheren maakt ze kwetsbaar voor uitsterving – zeker omdat veel parasieten slechts bij één enkele diersoort voorkomen,” legt onderzoeker Jamie Wood uit. Wanneer een parasiet samen met zijn gastheer uitsterft, noemt men dat ook wel co-extinctie. Strikt genomen is daar in dit geval natuurlijk geen sprake van; de kakapo is er nog. Dat veel van zijn parasiterende metgezellen, terwijl de kakapo vecht om te overleven, toch al het loodje hebben gelegd, is volgens Wood wel goed te verklaren. Wanneer een gastheer in het nauw zit, plukken zijn gasten daar als eersten de wrange vruchten van. “Voorspellende modellen laten zien dat parasieten tijdens het co-extinctieproces mogelijk al vóór hun gastheren verdwijnen, omdat er steeds minder mogelijkheden zijn om van de ene op de andere gastheer over te springen.”
Heel veel
Dat de ernstig bedreigde kakapo parasieten is kwijtgeraakt, komt misschien niet als een verrassing. Maar dat er zoveel soorten parasieten verloren zijn gegaan, verbaast de onderzoekers wel, zo vertelt onderzoeker Alexander Boast. “Het verlies aan parasieten bij de kakapo was groter dan we hadden verwacht.” Het wijst er voorzichtig op dat bedreigde diersoorten overal ter wereld nog maar een fractie van hun oorspronkelijke parasietengemeenschap herbergen.
Parasieten doen ertoe
Dat klinkt ons misschien niet direct heel nadelig in de oren; wij zien parasieten toch vooral als onwenselijke gasten die we liever kwijt dan rijk zijn. Maar dat negatieve imago hebben ze volgens Wood eigenlijk niet verdiend, want in veel gevallen spelen parasieten een belangrijke rol binnen hun ecosysteem. “Parasieten behoren tot de meest alomtegenwoordige, succesvolle en soortenrijke groepen organismen op aarde. Vrijwel alle vrijlevende diersoorten dragen parasieten met zich mee. Ze kunnen een rol spelen bij de ontwikkeling van het immuunsysteem en concurreren met andere, mogelijk schadelijkere parasieten, waardoor die geen kans krijgen zich te vestigen bij hun gastheer.”
Zorgelijk
Dat uitstervende diersoorten niet alleen, maar – ongezien – tezamen met heel veel potentieel belangrijke parasieten ten onder gaan, is dan ook zorgelijk. “Van een gastheer afhankelijke soorten, zoals parasieten, worden zelden bewaard of gedocumenteerd vóór hun uitsterving,” stelt Wood. “Tot nu toe hadden we daarom weinig gegevens om de werkelijke omvang van het co-extinctieproces in te schatten. Ons nieuwe onderzoek wijst erop dat het uitsterven van parasieten mogelijk veel vaker voorkomt dan tot nu toe werd gedacht – met onbekende gevolgen voor zowel hun gastheren als de ecosystemen waar ze deel van uitmaken.”
Extra zorgwekkend is daarbij dat, tegen de tijd dat wij in de gaten krijgen dat een gastheer bedreigd wordt en maatregelen nemen om die te redden, zijn parasiterende metgezellen al lang verloren kunnen zijn gegaan. De onderzoekers pleiten dan ook voor meer onderzoek dat specifiek gericht is op de parasieten zelf. “Het vastleggen van het uitsterven van parasieten, het tempo waarin dit kan gebeuren, en het inschatten van het aantal parasieten dat momenteel bedreigd is, zijn cruciale eerste stappen richting een wereldwijd plan gericht op het behoud van parasieten,” aldus Wood.
