We weten er bijna niets van. We weten zelfs niet of het dier nog op aarde voorkomt of niet. Maar wetenschappers hebben nu wél het genoom ervan in kaart gebracht. En dat kan de saola – bijgenaamd ‘de Aziatische eenhoorn’ – een toekomst bieden. Als het nog niet te laat is.
Misschien heb je nog nooit van de saola (Pseudoryx nghetinhensis) gehoord. En dat is ook niet zo gek. Het is namelijk het zeldzaamste zoogdier op aarde. En zelfs wetenschappers kennen de diersoort nog maar net; de saola werd pas in 1992 beschreven. Toen ging het dier – dat in afgelegen en bergachtige bosgebieden in Vietnam en Laos leeft – direct al de boeken in als ‘ernstig bedreigd’. En anno 2025 weten we eigenlijk niet eens of de soort nog leeft of reeds is uitgestorven; de laatste waarneming van een levende saola dateert namelijk alweer uit 2013. Zoektochten naar levende saola’s – die sindsdien herhaaldelijk zijn ondernomen – zijn stuk voor stuk op niets uitgelopen. “Op dit moment kunnen we het bestaan van levende saola’s niet bewijzen, noch ontkrachten,” concludeert onderzoeker Nguyen Quoc Dung. “Gezien het afgelegen karakter van het leefgebied is het extreem moeilijk om met zekerheid te zeggen of er nog een paar saola’s in het wild rondlopen.”
Het gebrek aan informatie over de zeldzame diersoort en de onzekerheid over of deze eigenlijk nog wel bestaat, heeft de saola de bijnaam ‘Aziatische eenhoorn’ opgeleverd. Heel accuraat is die bijnaam niet. Het dier heeft namelijk twee hoorns op de kop. Verder heeft een volwassen saola een schouderhoogte van ongeveer 80 centimeter en kan deze tussen de 80 en 100 kilo wegen. Qua uiterlijk lijkt de saola nog het meest op een antilope, maar in werkelijkheid is het een runderachtige. Als de saola niet is uitgestorven, zijn er zelfs volgens de meest optimistische schattingen op dit moment slechts minder dan 100 exemplaren nog in leven.
Genoom
Of de saola nog een toekomst heeft, is onzeker. Maar dankzij nieuw onderzoek van Dung en collega’s hebben we nu wel een beter beeld van de geschiedenis van het mysterieuze dier. Het is de wetenschappers namelijk gelukt om aan de hand van saola-uitwerpselen het genoom van 26 verschillende saola’s in kaart te brengen. Dat is te lezen in het blad Cell.
Twee populaties
Wanneer je het genoom van een zeer zeldzame diersoort, waarvan je eigenlijk nauwelijks iets weet, onder de loep neemt, mag je verwachten dat je op verrassingen stuit. En dat is ook gebeurd, zo verklapt onderzoeker Genís Garcia Erill. “We waren heel verrast toen we ontdekten dat de saola opgesplitst is in twee populaties die genetisch gezien behoorlijk van elkaar verschillen. Die opsplitsing heeft ergens tussen 5000 en 20.000 jaar geleden plaatsgevonden. Dat was tot voor kort totaal onbekend en waren we zonder genetische data ook nooit te weten gekomen.”
Verlies aan genetische diversiteit
Wat de genetische data verder onthullen, is dat beide populaties sinds de laatste ijstijd krimpende zijn. En de onderzoekers vermoeden dat de totale populatie saola’s in de afgelopen 10.000 jaar nooit meer dan 5000 individuen heeft geteld. Die dus al duizenden jaren aanhoudende terugloop in aantallen resulteert helaas ook in een afname aan genetische diversiteit. Maar er is ook goed nieuws want het onderzoek wijst uit dat beide populaties saola’s niet dezelfde genetische diversiteit zijn verloren. Dat betekent dat wat in de ene populatie verloren is gegaan, nog in de andere terug te vinden is, en vice versa. “Dus als je ze (saola’s uit beide populaties, red.) met elkaar mengt, zouden ze elkaar kunnen compenseren voor wat zij missen,” legt Garcia Erill uit.
Kruisen in gevangenschap
En dat kan weleens dé manier zijn om de saola voor extinctie te behoeden – als het nog niet te laat is natuurlijk. Uit de nieuwe studie blijkt namelijk dat de diersoort de beste overlevingskansen heeft als de twee populaties in gevangenschap met elkaar worden gekruist. “Als we ten minste twaalf saola’s – idealiter afkomstig uit beide populaties – samen kunnen brengen en deze aan de basis van een toekomstige populatie komen te staan, dan heeft de soort – volgens onze modellen – een goede kans om langdurig te overleven,” legt onderzoeker Rasmus Heller uit. “Maar dan moeten we wel een aantal individuen kunnen vinden en een fokprogramma opzetten. Deze aanpak heeft eerder ook andere soorten die op het randje van uitsterven stonden, weten te redden.”
Zoeken en vinden
Maar of de aanpak ook voor saola’s kan werken, blijft onduidelijk. Vooral omdat we niet weten waar we de saola’s – als ze er nog zijn – kunnen vinden. Maar er is een lichtpuntje: de uitkomsten van het genetisch onderzoek kunnen wellicht ook helpen in de zoektocht naar nog levende saola’s. Hoe zit dat precies? In hun zoektocht naar saola’s richtten onderzoekers zich eerder ook wel op zogenoemd eDNA, oftewel DNA-sporen die saola’s in hun leefgebied achterlaten. Daarvoor werden dan bijvoorbeeld wateren of bloedzuigers in het leefgebied van saola’s bemonsterd. Maar zonder succes; onderzoekers konden geen DNA-sporen van saola’s vinden. Dankzij het nieuwe onderzoek kennen wetenschappers nu echter de volledige genetische samenstelling van saola’s en kunnen ze dus naar een breder scala aan eDNA zoeken en daarmee neemt de kans op succes wellicht toe.
Of die zoektocht dan uiteindelijk toch zijn vruchten af gaat werpen, blijft echter afwachten. “Wetenschappers zoeken al sinds de jaren negentig naar saola’s en het is alleen maar moeilijker geworden, omdat er toen veel meer waren dan nu,” vertelt Heller. “Ik moet toegeven dat ik zelf niet heel optimistisch ben, maar ik hoop dat de saola er nog is.” Want dan kan deze, geholpen door dit nieuwe onderzoek, wellicht nog gered worden.
