In een nieuw onderzoek onthullen wetenschappers niet alleen de samenstelling, maar ook de geur van de balsem die gebruikt werd om de resten van een hoogstaande Egyptische vrouw voor het hiernamaals te conserveren. Het brengt de Egyptenaren niet alleen dichterbij, maar onthult tevens dat de Egyptenaren letterlijk ver gingen om hun doden de laatste eer te bewijzen.
Dat is te lezen in het blad Scientific Reports. De studie draait om de resten van een Egyptische edelvrouw, Senetnay genaamd, die meer dan 3500 jaar geleden leefde. Haar graf werd meer dan een eeuw geleden ontdekt door Howard Carter en herbergde onder meer enkele grote vazen met daarin de gebalsemde organen van de vrouw. Voor het onderzoek hebben wetenschappers zich nu gebogen over monsters van de balsem die in twee van die vazen – met daarin de longen en lever van Senetnay – werd aangetroffen.
Ingrediënten
Een analyse van die balsems onthult niet alleen de samenstelling ervan, maar stelt de onderzoekers ook in staat om de geur van de balsems te reconstrueren. Het onderzoek wijst onder meer uit dat de balsems uit de canopische vazen van Senetnay een samenstelling hebben die rijker en complexer is dan die van alle andere balsems die wetenschappers uit dit vrij vroege tijdperk bekend zijn. “We identificeerden ingrediënten zoals bijenwas, plantenolie, vetten, bitumen, hars uit de dennenfamilie (waarschijnlijk van een lariks) en mogelijk damarhars of hars van een boom uit de pruikenboomfamilie,” vertelt onderzoeker Barbara Huber.
Geur
De ingrediënten kunnen ons een aardig beeld geven van de geuren die in de werkplaats waar de oude Egyptenaren de resten van de edelvrouwe prepareerden voor het hiernamaals, moeten hebben gehangen. “De dominante geur is waarschijnlijk de scherpe van de hars afkomstige dennengeur die doet denken aan een wandeling door een dennenbos. Vermengd daarmee is de aardse en iets zoete ondertoon van bijenwas en plantenoliën. En dan is er nog de diepe, rokerige toon van de bitumen, een beetje vergelijkbaar met de geur van vers asfalt, gecombineerd met de ietwat citrusachtige geur van damarhars of hars van pruikenbomen.”
Zelf ruiken
De reconstructie van de samenstelling en geur van de balsems stelt de onderzoekers ook in staat om deze te repliceren en aan een breder publiek te laten ruiken. En dat is precies wat ze van plan zijn; binnenkort zijn de geuren ook waarneembaar tijdens een speciale tentoonstelling in een Deens museum. “Het is een kans om met eigen zintuigen de geur van de oudheid waar te nemen en een vleug op te vangen van het oud-Egyptische proces van mummificeren,” stelt Huber. “Dit draait niet alleen om een beter begrip van het verleden, maar ook om het ervaren ervan. Door dit nagemaakte aroma in musea te introduceren, proberen we een verbinding met het verleden te leggen. Lezen of horen over oud-Egyptische rituelen is één ding, maar in een ruimte staan en omringd worden door de geuren die ooit hun werkplaatsen waarin het balsemen plaatsvond, vulde, is heel iets anders!”
Hoge status
Maar het onderzoek levert meer op dan de mogelijkheid om geïnteresseerden – letterlijk – aan de oudheid te laten snuffelen. De samenstelling van de balsems vertelt onderzoekers namelijk ook iets meer over Senetnay en het Egypte waarin zij leefde en stierf. Zo hinten de opvallend rijke en complexe samenstelling van de balsems erop dat Senetnay een exceptioneel hoge status genoot.
Ingrediënten uit afgelegen oorden
Wat daarnaast uit het onderzoek blijkt, is dat de oude Egyptenaren – letterlijk – heel ver gingen om deze balsems samen te stellen. “De aanwezigheid van sommige ingrediënten laten zien dat de Egyptenaren verreikende handselsroutes en -netwerken hadden opgericht, waardoor ze verbonden waren met verre landen en culturen,” vertelt Huber. “Onder deze geïmporteerde ingrediënten bevinden zich de hars van lariksbomen – die waarschijnlijk afkomstig was uit het mediterrane gebied – en mogelijk ook damarhars dat enkel te vinden is in bomen in Zuidoost-Aziatische tropische bossen. Onze bevindingen onderstrepen dus niet alleen de exceptionele status van Senetnay, maar werpen ook een licht op de uitgebreide handelsnetwerken die de Egyptenaren reeds halverwege het tweede millennium voor de start van de jaartelling onderhielden en waardoor ze een breed scala aan exotische ingrediënten verkregen.”
En die verre reizen mondden dus uiteindelijk uit in rijke balsems met rijke geuren. Hoewel die balsems in eerste instantie natuurlijk bedoeld waren om de resten van de overledene zo goed mogelijk te conserveren, moet de geur ervan ook belangrijk zijn geweest voor de oude Egyptenaren. “Dat is geen speculatie,” benadrukt Huber. “We trekken die conclusie op basis van talloze teksten die refereren aan het belang van aroma’s in het dagelijks leven, de rituelen en ceremoniën van de oude Egyptenaren. Hoewel het belangrijkste doel van deze ingrediënten tijdens het mummificatieproces was om de resten te conserveren, is het onwaarschijnlijk dat de oude Egyptenaren deze specifieke ingrediënten enkel kozen vanwege hun conserverende eigenschappen. Gezien de centrale rol die geuren in hun rituelen en cultuur speelden, is het aannemelijk dat de gekozen ingrediënten een zowel praktische als symbolische functie hadden.”
