De bijzondere mate van bewaring, mogelijk gemaakt door de insluiting in vulkanische as, heeft niet alleen de harde delen van de trilobieten intact gehouden, maar ook zeldzame zachte weefsels zoals hun spijsverteringsstelsel en fijne haarachtige structuren.
Je hebt vast wel gehoord van het tragische verhaal van Pompeii. De stad werd bedolven onder een dikke laag as en puin tijdens een uitbarsting van de Vesuvius, wat vele mensen het leven kostte. Ondanks deze verschrikkelijke gebeurtenis hebben de vulkanische materialen een opmerkelijk effect gehad: ze vormden een soort mal van de mensen en voorwerpen die ze bedekten, waardoor ze de tand des tijds opmerkelijk goed hebben doorstaan. De as fungeerde eigenlijk als een conserveermiddel dat niet alleen de lichamen, maar zelfs details zoals kleding en gezichtsuitdrukkingen heeft behouden. En op een soortgelijke manier hebben onderzoekers nu de best bewaarde trilobietfossielen ooit ontdekt, zo schrijven ze in het vakblad Science.
Trilobietfossielen
Het gaat om 500 miljoen jaar oude gefossiliseerde trilobieten, ontdekt in het Hoge Atlasgebergte van Marokko. Tot nu toe was het begrip van deze buitengewoon diverse groep onder wetenschappers beperkt. Dat komt voornamelijk omdat zachte weefsels doorgaans niet goed bewaard blijven. De Marokkaanse trilobieten werden echter snel gefossiliseerd toen ze bedekt werden met hete as in zeewater. En terwijl de as versteende, resulteerde dit in een ongekend goede bewaring van hun lichamen. “Een verrassende uitkomst van ons onderzoek is de ontdekking dat vulkanische as in ondiepe zeegebieden een waardevolle bron kan zijn voor het buitengewone behoud van fossielen,” aldus onderzoeker Greg Edgecombe.
Levende dieren
De onderzoekers staan versteld van de bijzondere mate van bewaring. “Ik bestudeer trilobieten al bijna 40 jaar lang,” zegt Edgecombe. “Maar ik heb nog nooit zo sterk gevoeld dat ik naar levende dieren keek als bij deze nieuw ontdekte exemplaren. Ik heb veel zachte weefsels van trilobieten bestudeerd, maar de manier waarop deze fossielen bewaard zijn gebleven, is echt verbazingwekkend.”
Prehistorische Pompeii
Niet voor niets verwijzen de onderzoekers naar deze fossielen als ‘prehistorische pompeii’. In beide gevallen heeft de snelle bedekking met as geholpen bij het conserveren van delicate details en zachte weefsels die anders snel zouden vergaan. Net zoals de Pompeii-bewoners in hun dagelijkse bezigheden werden ‘bevroren’ door de as, werden ook de trilobieten gevangen in hun leefomgeving, waardoor wetenschappers een gedetailleerd en goed bewaard beeld van hun leven en anatomie konden krijgen.
Perfect bewaard
De aslaag heeft elk segment van het lichaam van de trilobieten, hun poten en zelfs de fijne haarachtige structuren langs hun ledematen perfect bewaard. Ook het spijsverteringsstelsel bleef bewaard nadat het gevuld was met as. Zelfs kleine ‘lampenschelpen’ die aan het exoskelet van de trilobieten vastzaten bleven op hun plaats, vastgehecht zoals ze waren toen de trilobieten nog leefden.
Andere ontdekkingen
Al met al onthullen de fossielen opmerkelijke nieuwe details over de anatomie van trilobieten. Met behulp van CT-scans en computermodellering van virtuele röntgensneden ontdekten de onderzoekers bijvoorbeeld dat de aanhangsels aan de rand van de mond gebogen lepelachtige bases hadden. Deze structuren zijn zo klein dat ze onopgemerkt waren gebleven in fossielen die minder goed bewaard zijn gebleven. Eerder werd aangenomen dat trilobieten drie paar hoofdaanhangsels hadden achter hun lange antennes, maar de huidige studie toont aan dat er eigenlijk vier paar zijn. Ook is er nu voor het eerst een vlezige flap die de mond bedekt gedocumenteerd bij trilobieten. “De resultaten onthullen heel gedetailleerd het bestaan van gespecialiseerde aanhangsels rond de mond, wat ons een beter beeld geeft van hoe trilobieten zich voedden,” zegt mede-auteur Harry Berks. “De aanhangsels rond de kop en het lichaam bleken een cluster van dichte stekels te hebben die naar binnen gericht waren, vergelijkbaar met die van moderne degenkrabben.”
Trilobieten zijn goed bestudeerde fossiele zeedieren vanwege hun stevige, gecalcificeerde exoskeletten, die de tand des tijds vaak goed doorstaan. In de afgelopen twee eeuwen hebben paleontologen meer dan 20.000 verschillende soorten beschreven. Maar de recente ontdekking van deze prachtig bewaard gebleven trilobietfossielen verandert het wetenschappelijk begrip van deze lang uitgestorven groep drastisch.
De ontdekking biedt een nieuwe en diepgaande kijk op deze uitgestorven zeedieren. “Als wetenschapper die met fossielen uit diverse perioden en plaatsen heeft gewerkt, was het voor mij ontzettend opwindend om fossielen te ontdekken die zo buitengewoon goed bewaard waren gebleven in een vulkanische omgeving,” merkt hoofdonderzoeker Abderrazak El Albani op. En misschien liggen er nog wel meer vergelijkbare ontdekkingen te verwachten in vulkanische afzettingen. Onderzoekers kijken er dan ook naar uit om meer van deze afzettingen aan een grondige inspectie te onderwerpen. “Ik denk dat het zeker de moeite waard is om vulkanische afzettingen nader te bestuderen, gezien hun buitengewone vermogen om biologische resten te vangen en te conserveren, inclusief kwetsbare zachte weefsels,” betoogt El Albani. “Deze ontdekkingen zullen naar verwachting belangrijke inzichten opleveren over de evolutie van het leven op onze planeet.”
