En dat zonder de verzegeling te verbreken of de brief anderszins te beschadigen.
De brief in kwestie is geschreven op 31 juli 1696. De afzender Jacques Sennacques vraagt in de brief – gericht aan zijn in Nederland werkzame neef Pierre Le Pers – om een kopie van de overlijdensakte van ene Daniel Le Pers. Volgens de onderzoekers geeft de brief een fascinerend inkijkje in de levens en beslommeringen van gewone mensen die meer dan 300 jaar geleden leefden. “Meestal wordt namelijk alleen de correspondentie van elites bewaard en bestudeerd,” aldus onderzoeker Rebekah Ahrendt, verbonden aan de Universiteit Utrecht.
Röntgenscanner
Wetenschappers moesten zich behoorlijk inspannen om de brief te lezen. Ze wilden de brief – die zo gevouwen is dat deze zijn eigen envelop vormt – namelijk niet uitvouwen of anderszins beschadigen. Om de brief toch te kunnen lezen, deden ze een beroep op apparatuur die normaliter voor heel andere doeleinden wordt gebruikt, zo vertelt professor Graham Davis, verbonden aan de Queen Mary University in Londen.
“Wij hebben een uitzonderlijk gevoelige röntgenscanner ontwikkeld waarmee we het mineraalgehalte in tanden kunnen vaststellen. Dat is van grote waarde in tandheelkundig onderzoek, maar de gevoeligheid ervan maakt het ook mogelijk om bepaalde typen inkt op papier of perkament waar te nemen.” En daarvoor is de scanner nu ook gebruikt. “Het is ongelofelijk om te bedenken dat een scanner die ontwikkeld is om naar tanden te kijken ons zover heeft gebracht.”
IJzerdeeltjes
“Je kunt de scantechnologie een beetje vergelijken met de medische CT-scanners,” gaat onderzoekers David Mills, eveneens verbonden aan de Queen Mary University, verder. “Alleen gebruiken we veel intensere röntgenstralen waarmee we ijzerdeeltjes in de inkt die gebruikt is om de letters te schrijven, kunnen zien.” Er werden zo duizenden scans van de brief gemaakt.
Algoritme
Maar die scans stelden de onderzoekers nog niet in staat om de gesloten brief ook daadwerkelijk te lezen. Er moest een computergestuurd algoritme aan te pas komen dat de duizenden scans als puzzelstukjes aan elkaar legde, de verschillende lagen van de gevouwen brief van elkaar onderscheidde en de brief als het ware virtueel te ontvouwen en zo te onthullen wat er in de brief staat.
Aan het algoritme alleen is al vier jaar gewerkt. Maar het eindresultaat is het waard, zo stellen de onderzoekers. Want het is voor het eerst gelukt om een honderden jaren oude ongeopende brief te lezen zonder deze te ontvouwen. “We hadden de brief ook simpelweg open kunnen maken, maar in plaats daarvan hebben we de tijd genomen om de verborgen, geheime en ontoegankelijke eigenschappen ervan te bestuderen. We hebben geleerd dat brieven veel meer kunnen vertellen wanneer je ze ongeopend laat.” Zo blijft namelijk onder meer de manier van verzegeling (die vaak kenmerkend is voor de afzender en ook meer over die afzender kan vertellen) intact.
Multidisciplinair onderzoek
“Dat we door de brief virtueel te ontvouwen een intiem verhaal kunnen lezen dat nog nooit het daglicht heeft gezien en de ontvanger nooit bereikt heeft, is echt buitengewoon,” zo stellen de onderzoekers. En het is absoluut te danken aan de multidisciplinaire benadering; wetenschappers uit tal van onderzoeksgebieden hebben voor deze studie de handen ineengeslagen. “Historici zien brieven vooral als bron om toegang te krijgen tot mensen uit het verleden, maar het zijn ook fysieke objecten,” aldus onderzoeker David van der Linden, onderzoeker aan de Radboud Universiteit. “Juist door samenwerking met conservatoren en computerwetenschappers krijgen we meer aandacht voor de materiële kenmerken van brieven.” “Wat we hebben bereikt is meer dan alleen het ongeopende openen en het onleesbare lezen. We hebben laten zien hoe interdisciplinair werk grenzen verlegt om te onderzoeken wat geesteswetenschappers en natuurwetenschappers niet afzonderlijk kunnen begrijpen,” zo voegt onderzoeker Nadine Akkerman, verbonden aan de Universiteit Leiden, toe.
De aanpak van de onderzoekers kan in de toekomst wellicht worden gebruikt om nog meer ongeopende en verzegelde brieven uit de Brienne Kist te lezen. Omdat de brieven geschreven zijn door een dwarsdoorsnede van de bevolking kunnen we zo naar verwachting nog veel meer te weten komen over hoe mensen in de zeventiende eeuw leefden en wat hen bezighield.
