Het gaat om hand- en voetafdrukken die tussen 169.000 en 226.000 jaar geleden mogelijk door de kinderen van Denisovamensen zijn achtergelaten.
Enkele jaren geleden troffen onderzoekers op het Tibetaans Hoogland iets opvallends aan. Op een rotsachtig voorgebergte vonden ze een serie van vijf hand- en voetafdrukken. In een nieuwe studie hebben onderzoekers zich over deze bijzondere schilderingen gebogen. “Wat betekenen ze?” Vraagt onderzoeker Thomas Urban zich hardop af. “En hoe interpreteren we deze afdrukken? Ze zijn duidelijk niet per ongeluk achtergelaten.”
Hand- en voetafdrukken
Na een grondige analyse blijken de afdrukken te dateren uit het midden Pleistoceen en tussen de 169.000 en 226.000 jaar oud te zijn. Hiermee zijn ze drie tot vier keer ouder dan de beroemde, tienduizenden jaren oude grotschilderingen aangetroffen in Indonesië, Frankrijk en Spanje. De onderzoekers veronderstellen dat een kind van ongeveer zeven jaar oud de voetafdrukken op het Tibetaans Hoogland heeft achtergelaten. Een kind van twaalf zou weleens zijn of haar hand op het gesteente kunnen hebben vereeuwigd.
Maar misschien belangrijker dan de leeftijd, is de vraag wie de afdrukken heeft achtergelaten. Waren het Homo sapiens? Of een uitgestorven mensachtige? Een geloofwaardige theorie, ondersteund door recent ontdekte skeletresten op het Tibetaans Hoogland, stelt dat het mogelijk Denisovamensen waren; een mysterieuze groep oude verwanten van de Neanderthalers. Als dat klopt, zou het betekenen dat de gevonden hand- en voetafdrukken mogelijk door de kinderen van Denisovamensen zijn achtergelaten.
Het bestaan van de Homo denisova werd voor het eerst ontdekt in 2010, toen onderzoekers een fossiel vingerkootje ontdekten. Het overblijfsel werd gevonden in de Denisova-grot in Siberië. Na analyse bleek dat het vingerkootje aan een tot dan toe onbekende mensachtige toebehoorde, die verschilde van de Neanderthaler. Na verder onderzoek kwamen onderzoekers erachter dat de Denisovamens zich zo’n 400.000 jaar geleden van de Neanderthalers afsplitsten. Terwijl de Neanderthalers in Europa en West-Azië leefden, koloniseerden de Homo denisova Azië. Die theorie werd bevestigd toen onderzoekers DNA van Denisovamensen terugvonden op het Tibetaans Hoogland. Denisovamensen leefden mogelijk tienduizenden jaren op rij in een op het eerste gezicht vrij onherbergzame gebied.
Maar de ontdekking van de afdrukken doet nog een andere prangende vraag rijzen. Want: kan het onder de noemer kunst worden geschaard? “Er is geen utilitaire verklaring voor,” zegt Urban. “Dus wat zijn ze? Kunnen we het zien als artistiek gedrag, een creatief gedrag; iets duidelijk menselijks?” En dat is een interessante vraag. Aangezien de hand- en voetafdrukken zo lang geleden zijn achtergelaten, zouden de afdrukken mogelijk de oudste kunstwerken op aarde kunnen vertegenwoordigen.
Plek
De plek waar de hand- en voetafdrukken zijn achtergelaten, licht een tipje van de sluier op. Zo zijn ze op een glibberig en hellend oppervlak gezet. “Je loopt hier niet zomaar tegenaan,” zegt Urban. “Daarnaast is de kans ook klein dat iemand op deze manier is gevallen.”
Handafdrukken
Daarnaast is het feit dat er naast de voetafdrukken, ook handafdrukken zijn gevonden, interessant. Hoewel voetafdrukken veelvuldig zijn aangetroffen, zijn handafdrukken veel zeldzamer. Deze zijn wel her en der in grotten ontdekt en geïnterpreteerd als abstracte kunst. En dus zouden de hand- en voetafdrukken gevonden op het Tibetaans Hoogland mogelijk ook dezelfde titel kunnen krijgen.
Wat is kunst?
Een eeuwige vraag waar wetenschappers echter over blijven discussiëren is: wat is kunst precies? “Verschillende kampen hebben specifieke definities van kunst die prioriteit geven aan verschillende criteria,” zegt Urban. “Maar ik zou dat willen overstijgen. Er lijken namelijk beperkingen te zitten aan deze strikte categorieën. Ze weerhouden ons ervan om breder te denken over creatief gedrag.” De onderzoekers zijn er vrij zeker van dat de hand- en voetafdrukken aangetroffen op het Tibetaans Hoogland opzettelijk zijn achtergelaten. “Ik denk dat we kunnen aantonen dat dit geen utilitair gedrag is,” zegt Urban. “Dit heeft iets speels, creatiefs, mogelijk symbolisch. Dit raakt een zeer fundamentele vraag over wat het eigenlijk betekent om mens te zijn.” De onderzoeker pleit dan ook voor een bredere definitie van kunst, ook al zet dat sommige kenners op scherp.
Het zou betekenen dat onderzoekers dus mogelijk de oudste kunstwerken op aarde hebben ontdekt. En hoewel de exacte identiteit van de ‘kunstenaars’ mogelijk nooit bekend zal worden, laat het ‘kunstwerk’ wel zien dat het Tibetaans Hoogland tussen de 169.000 en 226.000 jaar geleden bewoond werd. En dat voegt weer een stukje toe aan de enorm complexe puzzel over onze eigen menselijke geschiedenis.
