In Oekraïne hebben onderzoekers stenen gereedschappen gedateerd en ontdekt dat ze maar liefst 1,4 miljoen jaar oud zijn. Ze vormen daarmee het tot op heden oudste bewijs voor de aanwezigheid van mensachtigen in Europa. Bovendien hinten de gereedschappen er voorzichtig op dat onze voorouders Europa niet vanuit het zuiden, maar vanuit het oosten koloniseerden.
Dat schrijft een internationaal team van onderzoekers in het blad Nature. Ze baseren zich op vondsten nabij Korolevo, een stadje in het westen van Oekraïne, nabij de grens met Roemenië en Hongarije.
Dateren
Reeds in de jaren zeventig van de vorige eeuw werden hier – in een steengroeve – voor het eerst sporen van prehistorische mensen teruggevonden. En wel in de vorm van stenen gereedschappen. Tijdens latere opgravingen op dezelfde plek, werden op steeds grotere diepte ook steeds oudere gereedschappen teruggevonden. Het dateren daarvan, bleek echter lastig te zijn. Maar in het blad Nature schrijven onderzoekers nu dat het ze gelukt is om juist die dieper gelegen stenen gereedschappen te dateren.
1,4 miljoen jaar oud
Volgens de nieuwste schattingen zijn de gereedschappen rond de 1,4 miljoen jaar oud. En daarmee vormen ze het oudste, ons bekende bewijs voor de aanwezigheid van mensachtigen in Europa. De in Oekraïne teruggevonden stenen gereedschappen zijn daarbij maar liefst 200.000 tot 300.000 jaar ouder dan het oudste bewijs dat ons tot voor kort voor de aanwezigheid van mensachtigen in Europa bekend was en dat in het Spaanse Atapuerca is teruggevonden.
Om de stenen gereedschappen die op grote diepte in Korolevo zijn aangetroffen, te dateren, maakten de onderzoekers gebruik van een tamelijk innovatieve dateringsmethode. Ze keken hierbij naar radionucliden in de modder die de stenen gereedschappen omringden. Deze radionucliden ontstaan wanneer kosmische straling – straling die de aarde vanuit de ruimte voortdurend bombardeert – reageert met mineralen in grond of gesteente dat zich aan het oppervlak bevindt. Voor het onderzoek richtten de onderzoekers zich op twee van deze radionucliden: beryllium-10 en aluminium-26. Beiden vervallen door de tijd heen, maar niet even snel. Zo kent beryllium-10 een halfwaardetijd van 1,4 miljoen jaar, wat betekent dat de hoeveelheid beryllium-10 in een tijdsbestek van 1,4 miljoen jaar door toedoen van radioactief verval halveert. Aluminium-26 kent ondertussen een halfwaardetijd van 0,7 miljoen jaar. Het betekent dat de verhouding waarin deze twee radionucliden in de grond voorkomen, nadat die grond bijvoorbeeld door een nieuwe grondlaag, afgedekt is, verandert. En uit die onderlinge verhouding kunnen de onderzoekers dan ook afleiden wanneer de modder – en daarmee dus ook de stenen gereedschappen die erin zijn teruggevonden – begraven is geraakt. En daaruit kan dan weer worden afgeleid hoe oud de stenen gereedschappen ongeveer zijn.
Homo erectus
Welke mensachtigen de in Oekraïne ontdekte gereedschappen maakten, kunnen de onderzoekers niet met zekerheid zeggen. In de groeve zijn alleen stenen gereedschappen teruggevonden, geen resten van de klussende mensachtigen zelf. Afgaand op de ouderdom van deze stenen gereedschappen gaat het zeer waarschijnlijk om mensachtigen behorende tot de soort Homo erectus.
Atapuerca
Maar vaststaat dus dat mensachtigen 1,4 miljoen jaar geleden al behoorlijk hoog in het noorden van Europa leefden en met gereedschappen in de weer waren. Het is interessant, omdat daarmee een gat in ons begrip van de kolonisatie van Europa lijkt te worden ingevuld. Eerder onderzoek heeft namelijk uitgewezen dat mensachtigen zo’n 1,8 miljoen jaar geleden al in de Kaukasus rondliepen. En daarnaast zijn er dus aanwijzingen dat mensachtigen zo’n 1,2 miljoen jaar geleden al in Spanje te vinden waren. En nu is er dus de ontdekking dat mensachtigen 1,4 miljoen jaar geleden in Oekraïne leefden en werkten. Probeer nu eens – met dat alles en een kaartje van Europa in het achterhoofd – te bedenken vanuit welke richting de eerste mensachtigen Europa koloniseerden. Dat hebben de onderzoekers ook gedaan, zo is in hun studie te lezen en het leidt ze tot een interessante conclusie. Namelijk dat Europa niet vanuit het zuiden, maar vanuit het oosten gekoloniseerd is.
De Levant
“Een plausibel scenario is dat de Korolevo-mensachtigen afkomstig waren uit de Levant,” zo schrijven de wetenschappers in hun studie. Tijdens interglaciale perioden – waarin de temperaturen in het ten noorden van de Levant gelegen deel van Europa een stuk aangenamer waren – zouden de mensachtigen hun kans schoon hebben gezien en via de noord- of zuidzijde van de Zwarte Zee naar wat nu Oekraïne is, zijn gereisd. Om vervolgens later verder door te reizen naar het westen en uiteindelijk ook het gebied dat nu tot Spanje gerekend wordt, te koloniseren.
Het is voor nu een hypothese, zo benadrukken de onderzoekers. “We erkennen dat de verspreiding van mensachtigen (over Europa, red.) zich niet voltrok als een soort eenrichtingsverkeer van A naar B. Aanvullende, overtuigend gedateerde vindplaatsen zijn nodig om op onze simpele schets voort te kunnen bouwen. Daarnaast kunnen andere, vroege vindplaatsen ons beeld van de kolonisatie van Europa veranderen.” Maar voor nu – met de kennis die voorhanden is – vermoeden de onderzoekers dat het idee dat mensen de noordelijkere delen van Europa pas koloniseerden nadat ze zich over de zuidelijke delen hadden verspreid, van tafel kan worden geveegd.
