Dankzij oude luchtfoto’s hebben onderzoekers een goed beeld gekregen van de evolutie van zogenaamde perifere gletsjers. En het zal je vast niet verbazen dat de snelheid waarmee ook deze gletsjers zich terugtrekken, in de afgelopen twintig jaar is verdubbeld.
Gletsjers fungeren als een gevoelige barometer voor klimaatverandering – én een die gemakkelijk kan worden waargenomen. Het is echter zorgwekkend dat we al geruime tijd weten dat gletsjers sinds het midden van de 20e eeuw in snel tempo slinken. Vooral op Groenland gaat het hard. Tenminste, met de gletsjers waar we weet van hebben. Op Groenland zijn echter ook een heleboel ‘vergeten’ gletsjers te vinden, waarvan we eigenlijk nog geen duidelijk beeld hadden. Tot nu.
Perifere gletsjers
Hoewel er uitgebreid onderzoek is gedaan naar de impact van klimaatverandering op Groenland, ligt de focus van de meeste wetenschappers voornamelijk op het Groenlandse ijsplateau, dat ongeveer 80 procent van het land bedekt. Het blijkt echter dat er weinig bekend is over zogenoemde ‘perifere gletsjers’. Dit zijn gletsjers die zich aan de randen of buitenkant van een ijskap of ijsplateau bevinden. In het geval van Groenland zijn de perifere gletsjers de kleinere ijsmassa’s die langs de kustlijn van het eiland verspreid liggen. Deze gletsjers staan los van het centrale ijsplateau en hebben vaak direct contact met de omliggende oceaan. Ze dragen bij aan zeespiegelstijging wanneer ze smelten en ijs in de oceaan afvoeren. En juist van van deze specifieke gletsjers hebben we eigenlijk nog geen gedetailleerd beeld. Dit gebrek wordt deels veroorzaakt door een tekort aan waarnemingsgegevens.
Verandering
In een recent onderzoek heeft een team van wetenschappers onderzocht hoe duizenden van deze perifere gletsjers tussen 1890 en 2022 zijn veranderd. Ze maakten gebruik van satellietbeelden en een speciaal archief van oude luchtfoto’s (waarover later meer) om het meest gedetailleerde overzicht tot nu toe te creëren. Met deze unieke gegevens hebben de onderzoekers veranderingen in de lengte van meer dan duizend gletsjers gedurende de afgelopen 130 jaar gedocumenteerd. En de bevindingen laten zich waarschijnlijk al raden. Het team ontdekte namelijk dat de terugtrekking van de gletsjers in de 21e eeuw dramatisch is versneld. In de afgelopen twintig jaar is de terugtrekkingssnelheid van deze gletsjers in Groenland zelfs verdubbeld. Gletsjers in Zuid-Groenland hebben gemiddeld achttien procent van hun lengte verloren, terwijl gletsjers in andere gebieden in de afgelopen twintig jaar tussen de vijf en tien procent zijn gekrompen.
Terugtrekking
Kortom, hoewel gletsjers in Groenland de afgelopen eeuw al veel ijs hebben verloren, is het tempo van deze terugtrekking in de afgelopen twee decennia aanzienlijk versneld. Opmerkelijk genoeg zijn deze bevindingen consistent, ongeacht de diverse klimaten en geografische kenmerken van Groenland, zelfs onder de meest noordelijke gletsjers ter wereld. De resultaten benadrukken dan ook hoe kwetsbaar de regio is voor hogere temperaturen als gevolg van door de mens veroorzaakte klimaatverandering. “Ons onderzoek plaatst de recente terugtrekking van perifere gletsjers in verschillende klimaatzones van Groenland in een historisch perspectief,” zegt eerste auteur van de studie Laura Larocca. “Het suggereert dat de mate van terugtrekking van deze gletsjers in de 21e eeuw grotendeels ongekend is in vergelijking met eerdere eeuwen.. De enige uitzondering zijn gletsjers in het noordoosten van Groenland, waar recente toenames in sneeuwval mogelijk de terugtrekking vertragen.”
Oude foto’s
Dat we nu een beter beeld hebben van deze ‘vergeten’ gletsjers, is zoals gezegd te danken aan de analyse van satellietbeelden en duizenden historische luchtfoto’s. “Sommige van deze foto’s zijn genomen tijdens de vroege cartografische expedities van Groenland, uitgevoerd vanuit open vliegtuigjes,” vertelt onderzoeker Yarrow Axford. “Deze oude foto’s brengen de dataset terug naar een tijdperk vóór satellietwaarnemingen, toen gedetailleerde observaties van de cryosfeer zeldzaam waren. Het is bijzonder dat we nu voor honderden gletsjers langdurige gegevens hebben. Hierdoor kunnen we eindelijk meer dan een eeuw aan veranderingen in de reactie van de Groenlandse gletsjers op klimaatverandering documenteren.”
Gebrek aan gegevens
Vóór de lancering van aardobservatiesatellieten in de jaren 1970 ontbrak het onderzoekers aan een volledig begrip van hoe temperatuurveranderingen de gletsjers van Groenland beïnvloedden. Er waren simpelweg geen wijdverbreide en gedetailleerde observatiegegevens beschikbaar, althans dat dachten de onderzoekers. Ongeveer vijftien jaar geleden kwam er een doorbraak toen lang vergeten luchtfoto’s van de kustlijn van Groenland werden herontdekt in een kasteel buiten Kopenhagen. Deze beelden, nu opgeslagen in het Deense Nationaal Archief, maakten het mogelijk voor onderzoekers om de geschiedenis van de gletsjers te reconstrueren. “Vanaf de jaren 1930 voerden Deense piloten, gekleed in ijsbeervellen, luchtkarteringscampagnes in Groenland uit, waarbij ze meer dan 200.000 foto’s van de kustlijn van het eiland verzamelden,” vertelt Larocca. “Hierbij legden ze onbedoeld ook de toestand van perifere gletsjers vast.”
Klimaatverandering
Het onderzoek komt tot de conclusie dat klimaatverandering de versnelde terugtrekking van de gletsjers verklaart. Het betekent dat gletsjers in heel Groenland blijkbaar snel reageren op veranderende temperaturen. Dit benadrukt het cruciale belang van het vertragen van de wereldwijde opwarming. “Wat we de komende decennia doen, zal een aanzienlijke invloed hebben op gletsjers,” onderstreept Larocca. “Elke stijging in temperatuur doet er echt toe.”
Nu de mondiale temperaturen stijgen, is het belangrijker dan ooit om beter te begrijpen hoe het smelten van perifere gletsjers de stijgende zeespiegel en betrouwbare zoetwaterbronnen zal beïnvloeden. “Hoewel perifere gletsjers slechts ongeveer vier procent van het totale met ijs bedekte gebied van Groenland vertegenwoordigen, dragen ze wel veertien procent bij aan het huidige ijsverlies van het eiland, wat een onevenredig groot aandeel is,” legt Larocca uit. “Als we wereldwijd kijken naar alle gletsjers die verschillen van het Groenlandse en Antarctische ijsplateau, hebben ze ongeveer 21 procent bijgedragen aan de waargenomen stijging van de zeespiegel in de afgelopen twee decennia. Daarom zijn deze kleinere ijsmassa’s een belangrijk onderdeel van het probleem van zeespiegelstijging. Miljoenen mensen wereldwijd zijn bovendien afhankelijk van gletsjers voor zoet water, landbouw en waterkracht, dus het is zeer verontrustend dat we dit laten voortduren. De keuzes die we de komende jaren maken, zullen een grote invloed hebben op hoeveel ijs we uiteindelijk gaan verliezen.”
