Wereldwijd zijn miljarden mensen afhankelijk van tienduizenden wilde soorten. En dus moeten we er voorzichtiger mee zijn, zo benadrukken onderzoekers.
Misschien heb je het zelf niet eens in de gaten, maar miljarden mensen, zowel in ontwikkelde als ontwikkelingslanden, zijn elke dag afhankelijk van wilde soorten. Toch blijkt dat overexploitatie en uitputting op de loer liggen, waardoor we steeds harder afstevenen op een biodiversiteitscrisis. Miljoenen plant- en diersoorten worden tegenwoordig met uitsterven bedreigd. Gelukkig biedt een nieuw rapport van het IPBES (Intergouvernementeel Platform voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten) belangrijke handvatten om op een duurzamere manier gebruik te maken van wilde soorten, die dagelijks in het levensonderhoud van mensen voorzien.
Wilde soorten
Om maar met wat cijfers te gooien, 70 procent van de armen in de wereld is direct afhankelijk van wilde soorten – soorten die dus niet getemd, gecultiveerd of gekweekt zijn. “1 op de vijf mensen is bijvoorbeeld voor voedsel en inkomen afhankelijk van wilde planten, algen en schimmels, terwijl 2,4 miljard mensen nog altijd brandhout gebruiken om mee te koken,” somt onderzoeker Marla Emery op. Daarnaast zijn er nog miljoenen mensen werkzaam in de kleinschalige visserij. Vergeet ook het toerisme niet, waarbij beschermde gebieden jaarlijks talloze bezoekers trekken die wilde dieren willen spotten. “Van de vis die we eten tot medicijnen, cosmetica, decoratie en recreatie: het gebruik van wilde soorten komt veel vaker voor dan de meeste mensen waarschijnlijk beseffen,” stelt Emery. Volgens de onderzoekers voorzien zeker 50.000 wilde plant- en diersoorten in de behoeften van miljarden mensen wereldwijd. Maar deze belangrijke bron staat tegenwoordig erg onder druk.
Biodiversiteitscrisis
Dat komt met name omdat miljoenen soorten momenteel met uitsterven worden bedreigd. “Een gebrek aan complementaire alternatieven dwingt mensen vaak om wilde soorten die al gevaar lopen nog verder te exploiteren,” zegt onderzoeker Jean-Marc Fromentin. Het heeft verstrekkende gevolgen. Het voortbestaan van naar schatting 12 procent van de wilde boomsoorten wordt bijvoorbeeld door niet-duurzame houtkap bedreigd. Bovendien brengt de jacht maar liefst 1.341 wilde zoogdiersoorten in gevaar. “Overexploitatie is één van de belangrijkste bedreigingen voor het voortbestaan van veel soorten op zowel het land als in het water,” aldus onderzoeker John Donaldson. ”Het aanpakken van de oorzaken van niet-duurzaam gebruik en, waar mogelijk, het omkeren van deze trends, zal voordelig uitpakken voor zowel wilde soorten als de mensen die ervan afhankelijk zijn.”
Duurzaam gebruik
Een onlangs uitgebracht rapport van het IPBES, dat het resultaat is van vier jaar werk en waar 85 vooraanstaande experts en 200 auteurs aan hebben meegewerkt, komt dan ook als geroepen. Het nieuwe rapport biedt onder andere inzichten, analyses en hulpmiddelen om een ‘duurzamer gebruik’ van wilde soorten (waaronder planten, dieren, schimmels en algen) tot stand te brengen. ‘Duurzaam gebruik’ is volgens de onderzoekers bereikt als de biodiversiteit en het functioneren van ecosystemen in stand worden gehouden terwijl ze tegelijkertijd een bijdrage leveren aan het menselijk welzijn.
Beleid
In het rapport zetten de onderzoekers verschillende beleidsopties uiteen die geïmplementeerd kunnen worden om duurzaam gebruik van wilde soorten te bevorderen. Zo benadrukt het rapport bijvoorbeeld het beleid dat eigendomsrechten veiligstelt en gelijke toegang tot land, visserij en bossen ondersteunt, belangrijke randvoorwaarden creëert.
Inheemse volkeren
Bovendien kunnen we ook wat van inheemse volkeren leren. “Inheems beheer van biodiversiteit is vaak ingebed in lokale kennis, praktijken en spiritualiteit,” zegt Emery. “Het duurzame gebruik van wilde soorten staat centraal in de identiteit en het bestaan van veel inheemse en lokale gemeenschappen. Deze praktijken en culturen zijn divers, maar er zijn gemeenschappelijke waarden, waaronder de verplichting om respectvol met de natuur om te gaan, terug te geven wat wordt weggenomen, verspilling te vermijden en te zorgen voor een eerlijke en billijke verdeling.” Volgens het rapport is het dan ook belangrijk wetenschappers en inheemse volken samen te brengen zodat ze van elkaar kunnen leren. Dit kan het duurzaam gebruik van wilde soorten versterken.
Uitdagingen
Daarnaast zijn er ook enkele uitdagingen te overwinnen. Zo kunnen klimaatverandering, toenemende vraag en technologische vooruitgang in de toekomst duurzaam gebruik van wilde soorten bedreigen. De onderzoekers hebben echter acties bedacht die zouden kunnen helpen om deze uitdagingen aan te pakken. Voor de visserij zou dit bijvoorbeeld betekenen dat illegale en ongereglementeerde visserij worden teruggedrongen terwijl kleinschalige vissers juist worden ondersteund. Voor de bosbouw zou dit het beheer en de certificering van bossen inhouden, naast economische en politieke initiatieven die de rechten van inheemse volkeren erkennen.
Over het algemeen stellen de onderzoekers dat er een ‘transformatieve verandering’ nodig is in onze relatie met wilde soorten. Bovendien zijn ambitieuze doelen noodzakelijk, maar niet voldoende om deze transformatieve veranderingen te stimuleren. Het rapport merkt ook op dat de wereld dynamisch is en dat duurzaam gebruik van wilde soorten constant onderhandeling en adaptief beheer vereist, naast een gemeenschappelijke visie. “Duurzaam gebruik van wilde soorten is van vitaal belang voor alle mensen, in alle gemeenschappen,” onderstreept Anne Larigauderie, uitvoerend secretaris van het IPBES. “Dit nieuwe rapport zal besluitvormers over de hele wereld helpen bij het kiezen van beleid en acties die mens en natuur beter samenbrengen.”
