Ook onze planeet heeft grenzen. En we hebben er wéér eentje overschreden.
Dat stelt een internationaal team van onderzoekers vandaag in het blad Nature Reviews Earth & Environment. Misschien gaat er niet direct een (schuldbewust) belletje rinkelen. Maar we zitten toch echt goed fout. En dit keer op het gebied van ‘groen water’, oftewel water dat beschikbaar is voor planten. “Water is de bloedsomloop van de biosfeer,” zo stelt onderzoeker Lan Wang-Erlandsson. “Maar we zijn de watercyclus ernstig aan het veranderen.” En een analyse van de watercyclus wijst nu uit dat we ons daar toch echt aan vergrepen hebben. “Dit heeft nu gevolgen voor de toestand van de hele planeet en maakt het minder weerbarstig ten opzichte van verstoringen.”
De grenzen van onze planeet
Het idee dat ook onze planeet zo zijn grenzen heeft, is zeker niet nieuw. In 2009 publiceerden onderzoekers een studie waarin ze grenzen stelden aan negen processen en systemen op aarde die samen de stabiliteit van het aardsysteem als geheel dicteren. Binnen die grenzen ligt eigenlijk onze speelruimte: zolang we onder de vastgestelde grenzen blijven, zal de aarde als geheel geen grote door mensen ingegeven veranderingen ondergaan en kunnen we duurzaam gebruik blijven maken van alles wat de aarde ons te bieden heeft.
Zoetwater
En één van die zogenoemde planetaire grenzen is zoetwater. Tot voor kort werd gedacht dat we als het om die planetaire grens ging, wel goed zaten. Maar een internationaal team van onderzoekers – waaronder ook wetenschappers van de Universiteit Utrecht – hebben de watergrens nu nog eens nader onder de loep genomen en komen – helaas – tot een andere conclusie.
Groen water
In het verleden werd er als het om zoetwater ging, eigenlijk alleen gekeken naar zogenaamd ‘blauw water’. Je moet dan denken aan zoetwater in rivieren, meren en stromen. Maar in de nieuwe studie pleiten wetenschappers ervoor om ook te kijken naar ‘groen water’, oftewel water dat beschikbaar is voor planten, zoals regenval en bodemvocht. “Eerdere evaluaties richtten zich met name op rivierwaterafvoer en misten belangrijke informatie over de volledige watercyclus,” legt onderzoeker Ruud van der Ent uit. “Nu richtten we ons in het bijzonder op bodemvocht in de wortelzone als belangrijkste indicator voor de gezondheid van onze watercyclus. Dit ondersteunt gezonde en veerkrachtige ecosystemen die in staat zijn om koolstof vast te leggen en op hun beurt zorgen die ecosystemen er weer voor dat de atmosferische watercyclus intact blijft.”
Veranderingen
Dat dit ‘groene water’ in rap tempo veranderingen ondergaat, staat vast. Wereldwijd en in uiteenlopende ecosystemen – van boreale bossen tot de tropen en landbouwgebieden – verandert de regenval en daarmee ook het bodemvocht. “Neem bijvoorbeeld het Amazone-regenwoud,” vertelt onderzoeker Arie Staal. “Dat is afhankelijk van bodemvocht om te overleven. Maar er is bewijs dat delen van de Amazone aan het verdrogen zijn door klimaatverandering en ontbossing.”
Over de grenzen heen
In hun studie stellen de onderzoekers dat het bodemvocht dus een factor is om rekening mee te houden. En om vast te stellen hoe dat bodemvocht ervoor staat, stellen ze voor om te kijken in hoeverre de hoeveelheid bodemvocht in de wortelzone (de grondlaag met daarin wortels van levende vegetatie) op een gegeven moment afwijkt van wat normaal is (daarbij natuurlijk wel rekening houdend met het feit dat de hoeveelheid bodemvocht gedurende het jaar van nature varieert en ook van ecosysteem tot ecosysteem verschilt). In hun studie voegen ze wat dat betreft de daad bij het woord en moeten ze vervolgens concluderen dat we de ‘groen water’-grens overschreden hebben.
Andere overschreden grenzen
Het is helaas ook niet de eerste keer dat we op deze manier grensoverschrijdend bezig zijn. Sterker nog: eerder dit jaar hebben we ook al een andere planetaire grens overschreden, namelijk die van chemische vervuiling. “Met de snelheid waarmee samenlevingen nieuwe chemicaliën en andere nieuwe materialen produceren en in het milieu loslaten, blijven we niet binnen de voor ons als mensheid veilige grenzen,” zo stelde onderzoeker Patricia Villarubia-Gómez in januari. En eerder overschreden we ook al de grenzen die gesteld zijn aan de opwarming van de aarde, het biodiversiteitsverlies, de stikstofkringloop en landgebruik.
Dat de overschreden grenzen zich zo snel opstapelen, is overigens goed te verklaren. Alle planetaire grenzen maken immers deel uit van één systeem. En als er eentje overschreden wordt, heeft dat ook direct gevolgen voor andere systeemonderdelen. Dat zie je ook in het geval van groen water gebeuren. Zo leidt klimaatverandering bijvoorbeeld tot veranderingen in neerslag, die weer hun weerslag hebben op de watercyclus. En een verstoorde watercyclus kan op zijn beurt weer van invloed zijn op de opwarming van de aarde, als bomen en planten – die koolstof opnemen – daardoor minder goed kunnen groeien. Op een vergelijkbare manier zijn ook andere planetaire grenzen met elkaar verstrengeld. Zo draagt de verstoring van de stikstofkringloop en opwarming van de aarde bijvoorbeeld ook weer bij aan het biodiversiteitsverlies.
