Wetenschappers hebben iets heel bijzonders ontdekt: chimpansees die een ingewikkelde puzzel niet zelf kunnen ontcijferen, zijn in staat om de oplossing af te kijken van soortgenoten die dat wel kunnen.
Chimpansees zetten wetenschappers al lang aan het denken: hoe kan het dat er zulke grote gedragsverschillen zijn tussen verschillende groepen onderling? Om een voorbeeld te noemen: chimpansees gebruiken, over het algemeen, stokken om termieten te vangen. Maar niet alle chimpansees doen dit op dezelfde manier. In sommige groepen steken de chimpansees de stokken naderhand direct in hun mond. Bij andere groepen verzamelen de chimpansees eerst de insecten op hun hand, voordat ze deze nuttigen. Lang werd ervan uitgegaan dat dit soort gedragsverschillen tussen groepen ontstaan doordat chimpansees sociaal leren, waarbij ze soortgenoten eerst observeren om het vervolgens na te doen.
Recent zijn er echter onderzoekers geweest die zijn gaan twijfelen aan het vermogen van chimpansees om complexe handelingen van elkaar over te nemen. Zij vinden het juist aannemelijker dat individuele chimpansees steeds weer zelf moeten ontdekken hoe iets werkt, waarbij ze inspiratie kunnen opdoen door naar anderen te kijken. Uit een recent onderzoek blijkt nu dat deze twijfels ongegrond zijn. Zo hebben wetenschappers nu definitief bewezen dat sociaal leren wel degelijk van groot belang is voor chimpansees. Onderzoeker Edwin van Leeuwen heeft meegewerkt aan het onderzoek. Hij laat weten: “Mensen hebben een veel sterkere neiging om sociaal te leren, terwijl chimpansees meer op zichzelf gefocust zijn. Echter betekent dat niet dat ze het (sociaal leren, red.) helemaal niet kunnen.” Het onderzoek is gepubliceerd in het blad Nature Human Behaviour.
Puzzelbox
Voor het onderzoek hebben de wetenschappers gebruik gemaakt van een heel moeilijke puzzelbox. In deze puzzelbox zaten pinda’s. De chimpansees konden de pinda’s wel zien en ruiken, maar niet zomaar bemachtigen. Ter voorbereiding hadden de wetenschappers een hele hoop houten ballen verstopt in de omgeving. Om de puzzelbox op te lossen, moesten de dieren dan ook eerst een houten bal vinden en deze meenemen naar de box. Eenmaal aangekomen bij de puzzelbox moesten de chimpansees een schuifje ophouden en de houten bal door een gat in de doos duwen. Als beloning kregen de chimpansees uiteindelijk een handjevol pinda’s. Uiteindelijk hebben de wetenschappers hetzelfde experiment ter controle herhaald met een andere groep.
In beide groepen lukte het geen enkele chimpansee om uit zichzelf de puzzel op te lossen. Van Leeuwen licht toe: “Ze deden van alles om bij de pinda’s te komen. Ze probeerden het slotje dat op de deksel van de box zat open te maken en gebruikten de ballen om op de box te tikken en ermee te gooien. Maar geen van de dieren wist de oplossing uit te vogelen.” Het klinkt misschien vreemd, maar dit was nu precies de bedoeling. Het was namelijk tijd voor de volgende stap: het uitkiezen en trainen van een redelijk hooggeplaatst en slim vrouwtje uit elke groep. Van Leeuwen vertelt: “Je kunt niet zomaar willekeurig een dier kiezen. Het moet een dier zijn dat de puzzel in de groep durft op te lossen en die ook wordt toegestaan om het eten op te eten.” Voor deze persoonlijke training werd de puzzelbox tijdelijk uit de groep geplaatst. De twee vrouwtjes – één uit elke groep – leerden vervolgens buiten hun groepen van de onderzoekers hoe ze de pinda’s konden bemachtigen. Toen de vrouwtjes eenmaal doorhadden hoe ze het eten konden bemachtigen, werd de box weer teruggeplaatst. Na twee maanden zagen de onderzoekers al een behoorlijk verschil: van de 66 chimpansees waren er nu 14 in staat om de puzzelbox op te lossen. Uit nader onderzoek bleek dat deze 14 chimpansees minstens negen keer uitvoerig hadden meegekeken naar een soortgenoot die de oplossing voordeed.
Sociaal leren
De resultaten van het onderzoek zijn significant, omdat ze sterke aanwijzingen geven dat chimpansees dus wel degelijk nieuwe en ingewikkelde vaardigheden kunnen opdoen via sociaal leren. Sociaal leren is belangrijk, omdat deze vorm wordt gezien als één van de voorwaarden voor cumulatieve culturele evolutie (CCE). CCE beschrijft het proces waarbij kennis van generatie op generatie doorgegeven kan worden, waardoor zich in de loop van de tijd zoveel informatie opstapelt dat nieuwe technologie kan ontstaan. CCE is dan ook één van de mogelijke verklaringen voor de complexiteit en diversiteit van menselijke culturen. In het kort kan dit dan ook betekenen dat de chimpansee-cultuur veel meer op onze eigen cultuur lijkt dan eerder werd gedacht.
Ondanks de overtuigende resultaten vindt van Leeuwen het echter nog wel te vroeg om bredere conclusies te trekken. Hij sluit af: “Ik denk dat deze studie een waardevolle toevoeging is aan de huidige wetenschap omtrent de evolutie van cultuur, maar het is natuurlijk maar één studie. Ik vermoed dat de primaire oorzaak van de verschillen in culturele expressies tussen mensen en chimpansees wellicht in een ander domein gezocht moeten worden.”
