Huygens bouwde uitstekende lenzen, maar zijn telescopen misten scherpte. Nu, 300 jaar later, lijkt het erop dat de beste man bijziend was.
De Nederlandse Christiaan Huygens was één van de internationaal leidende figuren van de 17e-eeuwse wetenschap. Hij veroorzaakte een ware revolutie op het gebied van de optica, mechanica, tijdmeting en astronomie. Hij vond bijvoorbeeld het slingeruurwerk uit, ontwikkelde de golftheorie van licht, ontdekte de maan Titan en beschreef de ware aard van Saturnus’ ringen. Zijn telescopen en lenzen staan bovendien bekend om hun uitstekende kwaliteit voor die tijd. Toch lijkt het erop dat Huygens’ ogen niet helemaal optimaal functioneerden, zo vermoedt onderzoeker Alex Pietrow nu.
Gebrek aan scherpte
Hoewel Huygens al in de 17e eeuw uitstekende lenzen bouwde, misten zijn telescopen scherpte in vergelijking met wat er in die tijd mogelijk was. Wat dat betreft legde hij het af tegen zijn concurrenten. Kortom, de telescopen die Huygens ontwierp, bleven achter bij het theoretisch optimum. Zo stelde de eerste directeur van de Leidse Sterrewacht Frederik Kaiser in 1846 dat Huygens onberispelijke lenzen sleep, maar dat zijn telescopen een merkbaar lager oplossend vermogen hadden dan andere telescopen.
Op zoek naar een sluitende verklaring hiervoor, heeft Pietrow zich in een nieuwe studie op de oude berekeningen van Huygens gestort. Hij onderzocht de regels en vergelijkingen die Huygens opstelde voor het ontwerpen van telescopen.
Trial and error
Huygens’ benadering van het maken van lenzen was experimenteel en berustte op trial and error. Dit betekent dat hij de combinaties van verschillende lenzen en oculairs testte om de best werkende telescoop te vinden. Toen hij dat eenmaal had gedaan, maakte hij tabellen en vergelijkingen, die hij vervolgens gebruikte om telescopen met de gewenste vergroting te bouwen.
Bijziend
Pietrow komt uiteindelijk tot een opvallende conclusie. Zo denkt hij dat het gebrek aan scherpte van Huygens’ telescopen veroorzaakt werd door een gebrek aan gezichtsvermogen. De wetenschapper had mogelijk myopie (bijziendheid), een aandoening waardoor objecten in de verte wazig lijken.
…Huygens er vrij zeker van was dat er ook op andere planeten leven bestaat? In zijn Cosmotheoros (1698) speculeerde hij gedetailleerd over het bestaan van buitenaards leven. Volgens hem zouden er op andere planeten soortgelijk leven kunnen voorkomen als op aarde, maar op de zon was geen leven mogelijk. De Cosmotheoros wordt gezien als een vroege vorm van sciencefiction.
Het betekent dat Huygens mogelijk een bril nodig had. Een bril met een sterkte van -1,5 zou waarschijnlijk al afdoende zijn geweest. “Dit is het eerste postume brilvoorschrift ooit, en dat voor iemand die 330 jaar geleden leefde,” zegt Pietrow.
Mild
Overigens was Huygens’ bijziendheid mild, het veroorzaakte waarschijnlijk geen problemen in het dagelijks leven. En dus bleef zijn kleine visuele afwijking onopgemerkt. Huygens kon waarschijnlijk prima een boek lezen, maar had mogelijk wel meer moeite met het ontcijferen van letters in de verte. Tegenwoordig kan dit best problematisch zijn, bijvoorbeeld tijdens het autorijden. Maar 300 jaar geleden had zo’n kleine afwijking weinig gevolgen. Zelfs als Huygens zich bewust was van de tekortkomingen van zijn gezichtsvermogen, zou hij geen bril voorgeschreven hebben gekregen.
Ondanks dat, zouden Huygens’ telescopen waarschijnlijk wel beter zijn geweest als hij wél een bril had gedragen. “Hij nam zijn oogafwijking waarschijnlijk onbewust mee in zijn ontwerpen,” zegt Pietrow. “Deze bevindingen werpen een nieuw licht op het werk van Christiaan Huygens en suggereren dat de persoon die een telescoop bouwt net zo belangrijk is als zijn gereedschap.”
