In 40 jaar tijd legde de Utrechtse ecoloog de drie kilometer lange wandelroute 254 keer af en elke keer telde hij de zweefvliegen die hij tijdens zijn wandeling tegenkwam. En die tellingen schetsen een verontrustend beeld.
Dat schrijven Barendregt en collega’s in een op deze tellingen gebaseerd onderzoeksartikel dat vandaag verschijnt in het blad Insect Conservation and Diversity. Barendregts tellingen wijzen namelijk uit dat het aantal zweefvliegen op deze plek – een bos op de Veluwe – flink is afgenomen. Zo werden er in 2021 dagelijks gemiddeld 80 procent minder zweefvliegen geteld dan veertig jaar eerder, toen Barendregt in 1982 al tellend zijn eerste wandeling in het gebied maakte. En niet alleen de absolute aantallen lijken flink af te zijn genomen; ook de diversiteit is teruggelopen. Zo zijn er in 2021 dagelijks gemiddeld 44 procent minder soorten gevonden dan in 1982.
Veluwe
De verontrustende resultaten zijn zoals gezegd het resultaat van 254 wandelingen die Barendregt 40 jaar op rij op dezelfde plek maakte. Het gaat om een wandelroute in een gemengd loof- en naaldbos ten westen van Garderen, een dorp op de Veluwe. Het bos wordt omringd door andere bossen en is in de afgelopen 40 jaar weinig veranderd. Het maakt de rappe terugloop van de zweefvliegen in dit gebied wat raadselachtig; het lijkt in ieder geval niet aan het beheer van het bos te liggen. “Zure regen en stikstofdepositie zijn mogelijke verklaringen voor de achteruitgang, alsook de influx van pesticiden,” stelt Barendregt. “Het weer tijdens en voorafgaand van de dagen waarop geteld is kon de afname in zweefvliegen niet verklaren, maar dat sluit andere effecten van klimaatsverandering niet uit.”
Verklaringen
Wat daarnaast opvallend is, is dat de afname met horten en stoten verloopt. Zo nam het aantal zweefvliegen met name heel hard af in de periode tussen 1982 en 1990, om vervolgens in de jaren negentig te stabiliseren. Sinds het begin van dit millennium nemen de aantallen weer sterk af. In de jaren tachtig verdwenen er vooral zeldzame soorten zweefvliegen. Na 2000 werden ook soorten die in de decennia ervoor nog veel voorkwamen, zeldzamer.
Zorgwekkend
De bevindingen zijn zorgwekkend. Zweefvliegen spelen namelijk een belangrijke rol in ecosystemen. Zo zijn ze – na bijen – de belangrijkste bestuivers in ons land. En sommige soorten zijn fervente eters van bladluizen.
Duitsland
Verrassend zijn de bevindingen misschien niet direct. Zo hebben twee eerdere Duitse studies al uitgewezen dat zweefvliegen het vandaag de dag moeilijk hebben. “In één studie hebben entomologen in Duitse open graslanden met zes insectenvallen de aantallen insecten geteld, waaronder zweefvliegen,” vertelt onderzoeker Eelke Jongejans. “In deze nieuwe studie gaat het om een gemengd bos, met heel andere zweefvliegsoorten. Dat de resultaten grofweg vergelijkbaar zijn, zegt dat het in andere ecosystemen net zo dramatisch gesteld is met de zweefvlieg.”
Het is – zeker in Nederland – voor het eerst dat bestuivers zo consistent en langdurig op één plaats zijn geteld. Die prestatie wordt echter zwaar overschaduwd door de resultaten die uit die tellingen voortvloeien. “Het belang van zo lang dezelfde wandeling maken en nauwkeurig tellen is nu duidelijk, maar de verontrustende bevindingen wegen me zwaar op het hart,” stelt Barendregt.
