Alhoewel Europa een belangrijk doel was voor de nazi’s, blijkt nu uit recent onderzoek dat ze ook voor andere gebieden grootste plannen hadden. Zo waren er al voor de Tweede Wereldoorlog grote plannen om Afrika ingrijpend te veranderen.
Voor het onderzoek heeft wetenschapper Andrew Denning de plannen onderzocht. Hieruit blijkt dat, nog voor de Tweede Wereldoorlog, veel Europese landen koloniën hadden in Afrika als gevolg van de wedloop om Afrika die begon vanaf 1880. Deze wedloop veranderde Afrika in een koloniale lappendeken die hoofdzakelijk werd aangestuurd door Europa. Er moet niet onderschat worden hoé belangrijk die Europese machtsstrijd in Afrika was.
Zo markeert de invasie van nazi Duitsland waarbij Polen in beslag werd genomen officieel het begin van de Tweede Wereldoorlog. Echter was italië al vier jaar eerder Ethiopië binnengevallen. “Deze gebeurtenis introduceerde het gevaar van fascisme in Europa door direct de koloniale machtsverhoudingen te bedreigen in Afrika,” vertelt Denning. Het onderzoek is gepubliceerd in het blad The Journal of Modern History.
Herverdeling van land
“Wat de nazi’s en Italiaanse fascisten wilde bereiken was niet per se het veroveren van alle gebieden in Afrika,” legt Denning uit. “Ze wilde de koloniën vooral ‘herverdelen’ om beter de machtsbalans te representeren die er rond 1930 was. Bij dit proces zouden Duitsland en Italië natuurlijk veel grotere gebieden toegewezen krijgen. Wat echter ook interessant is, is dat de verwachting was dat deze Afrikaanse herverdeling juist tot meer Europese samenwerking zou leiden.” Één van de meest verrassende vondsten vindt Denning dan ook hoe eensgezind de Europese machten voor de Tweede Wereldoorlog soms waren. Hij vertelt aan Scientias: “Ik vond het verrassend hoeveel de Duitse planners en technocraten overeenkwamen en zelfs samenwerkten met imperialistische collega’s van andere Europese koloniën. De Duitsers werkten niet alleen samen met de Italianen, maar ook met de Britten, de Fransen en de Belgen.”
Veel Europese koloniale machten hadden destijds grote plannen om Europa en Afrika samen te smelten tot een soort groot ‘Eurafrika’. Een belangrijk verschil hierbij ten opzichte van daarvoor was het feit dat veel koloniale planners deze keer een andere vorm van kolonialisme in gedachten hadden. Waar het voorheen toch min of meer de norm geweest om alle grondstoffen die werden verzameld in Afrika meteen te versturen voor gebruik in Europa, was het deze keer de bedoeling om een deel van de grondstoffen te ‘herinvesteren’ in de regio zelf. Hoe die herinvestering eruitzag? Één woord: infrastructuur.
Afrika als achtertuin van Europa
Voordat je denkt dat de koloniale machten ineens een stuk socialer waren geworden: dat is nadrukkelijk niet het geval. “De Duitsers wilden van Afrika een soort Utopia maken,” vertelt Denning aan Scientias. “Veel van de Duitse planners waren wetenschappelijk getraind en werden aangesteld tijdens het interbellum (de periode tussen de Eerste- en Tweede wereldoorlog, red.). Deze planners hadden vertrouwen in de kracht van technologie en infrastructuur om voortgang te realiseren. De plannen die ze maakten waren dan ook niet afgestemd op de lokale bevolking. Dit is omdat veel Duitse planners Afrika niet zagen als een plek waar veel Duitsers zich zouden vestigen, daar was Europa vooral voor bedoeld. De plannen waren dan ook vooral om technologie te gebruiken om de circulatie in Afrika te verbeteren.”
Kort gezegd betekent dit dat de Duitsers van plan waren om snelwegen, vliegroutes, bruggen en andere infrastructuur aan te leggen waar ze wilden, zodat Afrika beter bereisbaar werd. Het effect op de lokale bevolking werd hierbij niet eens overwogen, laat staan genoemd. De lokale bevolking werd alleen af en toe gezien als mogelijkheid om in te zetten als ‘werkkrachten’. En alhoewel de Duitse planners dus niet bepaald lieverdjes waren, was er wel degelijk een groot verschil tussen deze groep en het fascistische regime dat Europe ondersteboven heeft gezet. Veel Duitse planners waren namelijk tegelijkertijd ook sceptici van het fascistische regime. Doordat zij het maken van plannen voor Afrika zagen als een rationele vorm van kolonialisme konden zij toch samenwerken met de nazi’s.
De oorlog begint
“Het plan was om deze plannen uit te voeren zodra de oorlog voorbij was,” vertelt Denning. “In het begin van de oorlog werden de planners dan ook aangemoedigd door Hitler, waarbij altijd de optie werd opengehouden om meer Afrikaans land te veroveren. Het was hierbij voor iedereen duidelijk dat een ‘reorganisatie’ van Afrika pas na een ‘herontwikkeling’ van Europa zou komen.” Voor een tijd zag het er ook echt wel gunstig uit voor Hitler: hij had België onder controle en na de val van Frankrijk waren de overgebleven koloniën in handen van het Vichy-regime, dat maar al te graag wilde samenwerken.
Toen vervolgens in 1941 de oorlog met de Sovjets begon en even later geallieerde troepen landen in Afrika en het Midden-Oosten begonnen aan te vallen, begon het tij te keren voor de nazi’s. De Duitse kolonisten werden met al hun grootse plannen al vrij snel aan de kant gezet: in 1942 moesten ze de kantoren gedwongen sluiten. Als dit niet was gebeurd, zou Afrika na de oorlog voor een groot deel (weer) zijn omgetoverd in een melkkoe die vooral Europa moest dienen. “Het is verbazingwekkend hoe ver van de realiteit de plannen stonden,” concludeert Denning. “De plannen hadden niks te maken met de uitdagingen van het leiden en onderhouden van een kolonie.”
Voor een vervolgonderzoek wil Denning dan ook vooral kijken naar nog meer plannen die nooit tot voltooiing zijn gekomen. “Ik blijf geboeid door koloniale plannen die nooit tot uitvoeren zijn gekomen,” sluit Denning af. Laten we in ieder geval dankbaar zijn dat ook deze plannen van de nazi’s in het verleden zijn gebleven. Anders had niet alleen Europa, maar ook Afrika voor een groot deel Duits gesproken.
