In 2018 ontdekten wetenschappers de thuiswereld van Spock: Vulcan. Tenminste: dat dachten ze. Want bij nader inzien blijkt de planeet nu helemaal niet te bestaan.
In 2018 ontdekten wetenschappers een planeet rond de op slechts 16 lichtjaar van de aarde staande ster 40 Eridani A. Op zichzelf niets bijzonders; er worden regelmatig nieuwe planeten ontdekt. En toch kon deze ontdekking op bovengemiddelde interesse rekenen, zeker van verstokte Star Trek-fans. Dat is goed te verklaren; 40 Eridani A is eerder door Star Trek-schrijvers en zelfs door producer Gene Roddenberry aangewezen als de moederster van de fictieve planeet Vulcan. En met de ontdekking dat er daadwerkelijk een planeet rond deze ster cirkelde, kondigden wetenschappers dan ook aan dat ze de thuiswereld van Spock hadden ontdekt.
Spock is weer dakloos
Maar in een nieuwe studie schoffelt een internationaal team van onderzoekers die conclusie – en daarmee ook de thuiswereld van Spock – hard onderuit. Een nieuwe analyse wijst namelijk uit dat het signaal dat eerder aan Vulcan (officieel aangeduid als HD 26965 b of 40 Eridani b) werd toegewezen, in werkelijkheid namelijk het resultaat is van activiteit op de moederster zelf. “Wij presenteren sterk bewijs dat de planeet HD 26965 b, ontdekt door Ma et al. (2018) geen planeet is, maar veroorzaakt wordt door stellaire activiteit.”
De ontdekking
Om te begrijpen hoe de thuiswereld van Spock zo gemakkelijk in rook kan opgaan, moeten we even terug naar de manier waarop deze in 2018 ontdekt werd. Wetenschappers spotten de planeet niet direct, maar leidden het bestaan ervan af uit kleine ‘wiebelende’ bewegingen van de moederster 40 Eridani A (zie kader).
De afgelopen jaren zijn er duizenden (kandidaat)planeten buiten ons zonnestelsel ontdekt. Slechts een handvol van die exoplaneten is echter daadwerkelijk waargenomen. Voor de meeste geldt dat hun bestaan is afgeleid uit de impact die ze hebben op (het licht van) hun moederster. Zo zijn veruit de meeste exoplaneten ontdekt met behulp van de transitmethode. Hierbij wordt het bestaan van een planeet afgeleid uit regelmatige afnames in de helderheid van een ster, veroorzaakt doordat een planeet – die rond die ster cirkelt – regelmatig tussen ons en die ster in staat en daarbij een deel van het sterlicht tegenhoudt. Een andere populaire methode is de radiële snelheidsmethode, waarbij het bestaan van planeten wordt afgeleid uit het feit dat ze hun moederster aan het ‘wiebelen’ brengen. Wanneer een planeet rond een ster cirkelt, trekt deze met zijn zwaartekracht aan de ster, waardoor deze door de aanwezigheid van die planeet beurtelings in onze richting en van ons vandaan beweegt. Die beweging is maar heel klein, maar – met geavanceerde apparatuur – wel te zien in het spectrum van de ster: de kleurenwaaier van naast elkaar gelegen golflengtes licht. Wanneer de ster van ons vandaan beweegt, is er in dat spectrum namelijk sprake van een (zeer geringe) verschuiving naar rood, terwijl een beweging naar ons toe in datzelfde spectrum resulteert in een eveneens geringe verschuiving naar blauw.
Stellaire activiteit
Ook het bestaan van 40 Eridani b werd dus afgeleid uit het spectrum van de moederster (40 Eridani A) dat hintte op een wiebelende beweging. Maar, zo stellen onderzoekers nu, die verandering in het spectrum van de ster was niet het resultaat van een planeet die aan de ster ’trok’, maar van activiteit op het oppervlak van de ster zelf. Zo kunnen bijvoorbeeld ook heldere zonnevlekken een verandering in het spectrum van de ster bewerkstelligen. En zo’n verandering kan – net als een door een planeet die rond de ster cirkelt, ingegeven verandering in het spectrum – regelmatig acte de présence geven, omdat de ster zelf ook roteert. En aangezien de rotatietijd van 40 Eridani A nauwe overeenkomsten vertoond met de tijd die verstrijkt tussen twee opeenvolgende en eerder aan Vulcan toegewezen signalen in het spectrum, wijst alles erop – zo stellen de onderzoekers – dat die signalen het resultaat zijn van activiteit op de ster zelf en dus niet het resultaat zijn van een planeet die met zijn zwaartekracht aan de ster trekt.
Jammer
Het is toch enigszins teleurstellend. Want 40 Eridani b had eigenlijk alles. Zo stelden onderzoekers in 2018 dat de planeet – die ongeveer twee keer groter werd geschat dan de aarde – in de leefbare zone lag. En de onderzoekers noemden de ster – ietsje koeler en minder massief dan onze zon – zelfs “misschien wel de ideale moederster voor een moderne beschaving”.
Inmiddels weten we dat 40 Eridani b echter – net als Vulcan zelf – fictie is. En het is overigens niet de enige kandidaatplaneet die de wetenschappers van de troon stoten. Zo blijkt ook de goede kandidaat voor buitenaards leven HD 85512 b een luchtspiegeling. Net als bijvoorbeeld HD 20794 c. Gelukkig is er ook een klein beetje goed nieuws; zo zijn de onderzoekers tijdens hun studie twee nieuwe kandidaatplaneten – te vinden rond de sterren HD 192310 en HD 146233 – op het spoor gekomen. Vervolgonderzoek moet hun bestaan bevestigen en onthullen om wat voor planeten het precies gaat. Maar één ding staat vast: het zijn geen Vulcans. Want die horen – aldus Roddenberry himself – rond 40 Eridani A te cirkelen. Is alles dan verloren? Welnee. Want nog altijd kan niet worden uitgesloten dat de ster toch nog een (kleinere) planeet voor ons verborgen houdt.
