Frisdranken, zuivelproducten, ijs en chocolade, al deze voedingsmiddelen bevatten stuk voor stuk aspartaam. Kunnen we dit straks nog nuttigen, of niet? Wetenschappers leggen uit.
Aspartaam (E951) is een zoetstof waar al veel over is gezegd en geschreven. Hoewel de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid de stof heeft goedgekeurd en veilig acht, blijft het debat over de mogelijke gezondheidsrisico’s maar voortduren. Nu mengt ook de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zich in de discussie. Want naar verluid overwegen zij om aspartaam als ‘mogelijk kankerverwekkend’ te bestempelen.
Zoetstoffen worden toegevoegd aan met name suikervrije producten om ze wat zoeter te maken. Je vindt ze bijvoorbeeld in light dranken, maar ook in suikervrije ontbijtkoek en zoetjes. Aspartaam is een intensieve zoetstof, die ongeveer 200 keer zoeter is dan suiker en nauwelijks calorieën levert, zo schrijft het Voedingscentrum. Het wordt in een fabriek gemaakt. Je vindt aspartaam vooral in dranken en snoep, maar ook zuivelproducten, ijs, ontbijtgranen en soepen kunnen de zoetstof herbergen. Het heeft het E-nummer E951. Dat E-nummer krijgen zoetstoffen pas als ze – na gedegen onderzoek – veilig zijn bevonden door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid.
Daar moeten we overigens wel een belangrijke kanttekening bij plaatsen. Dat aspartaam wellicht in een nieuwe categorie zal worden ingedeeld, komt voort uit een artikel van Reuters. Daarin meldt Reuters dat ze hebben begrepen dat het IARC (International Agency for Research on Cancer, de kanker-onderzoeksafdeling van de WHO) naar verwachting in juli de zoetstof aspartaam zal categoriseren als ‘mogelijk kankerverwekkend voor de mens’. Het daadwerkelijke rapport van het IARC is echter nog niet gepubliceerd. We zullen daarom voor meer details nog even moeten wachten op het uitgebrachte rapport.
Kankerverwekkend
De vraag of aspartaam al dan niet kankerverwekkend is, heeft ondertussen al heel wat wetenschappers beziggehouden. “Het werd in 2013 uitvoerig onderzocht,” vertelt onderzoeker Andy Smith, verbonden aan de Universiteit van Leicester. “Het leidde destijds tot geruststellende conclusies over de veiligheid ervan in voedingsmiddelen.” Maar andere onderzoeken hebben tegenstrijdige resultaten opgeleverd. Vorig jaar nog, bewees een studie dat er aan zoetstoffen mogelijk toch gezondheidsrisico’s kleven. Deelnemers die veel kunstmatige zoetstoffen consumeerden – met name aspartaam (E951) en acesulfaam-K (E950) – bleken zelfs een groter risico te lopen om kanker te krijgen. Ook in een studie uitgevoerd door het Ramazzini Instituut beweerden onderzoekers dat ratten die grote hoeveelheden aspartaam gevoerd kregen, meer tumoren ontwikkelden. De betrouwbaarheid van deze gegevens werd echter door de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid in twijfel getrokken.
Dosis
Toch lijkt er één gemene deler te zijn: de mogelijk kankerverwekkendheid van aspartaam lijkt in ieder geval te maken te hebben met de dosis. Zoals de Zwitserse chemicus Paracelsus ooit zei: ‘De dosis maakt het gif’. “Aspartaam is onderzocht door verschillende regelgevende instanties – waaronder het IARC-zuster WHO-agentschap JECFA,” vertelt Gunter Kuhnle, hoogleraar voedingswetenschappen. “En zij concludeerden dat een inname tot 40 mg per kilogram lichaamsgewicht per dag geen nadelige effecten veroorzaakt.” Om boven dit limiet uit te komen, zou je echt heel wat glazen cola light achterover moeten slaan.
Zonneschijn
Kortom, of een stof kanker veroorzaakt, hangt van veel factoren af – met name de dosis of blootstelling. “Zonneschijn wordt bijvoorbeeld ook door het IARC geclassificeerd als kankerverwekkend,” zegt Kuhnle. “En het verband tussen zonneschijn en huidkanker is alom bekend. Maar we kunnen het risico beheersen door de blootstelling te verminderen en ons tegen de zon te beschermen.”
Nieuwe categorisatie
Maar is aspartaam dan echt ‘mogelijk kankerverwekkend’? Tot de formele aankondiging van het IARC is nog niets zeker. Wat we weten, is dat het IARC over het algemeen de bestaande wetenschappelijke literatuur over een bepaalde stof analyseert en vervolgens beoordeelt hoe waarschijnlijk het is dat die stof, onder bepaalde omstandigheden of blootstelling, kanker veroorzaakt. “In dit geval zal het IARC aspartaam misschien op de lijst van ‘mogelijk kankerverwekkende stoffen’ plaatsen,” zegt professor Oliver Jones, verbonden aan de Universiteit van Melbourne. “Het schaarde al eerder ook het eten van rood vlees en het gebruik van mobiele telefoons in deze categorie. Dit betekent dat er in dit geval mogelijk enig bewijs is dat aspartaam kanker bij mensen kan veroorzaken.”
Meteoriet
Maar dat iets mogelijk kanker kan veroorzaken, betekent niet automatisch dat je kanker krijgt als je eraan wordt blootgesteld. Hoogleraar Kevin McConway neemt een uit de lucht vallende meteoriet als voorbeeld. “Meteorieten kunnen mensen doden,” zegt hij. “Het is daarom duidelijk dat meteorieten een gevaar voor de mens vormen. Ze vallen regelmatig op aarde, met zeer hoge snelheden en vaak met een aanzienlijk gewicht. Maar voor zover wij weten is er ooit slechts één persoon door een meteoriet geraakt. En hoewel ze een pijnlijke blauwe plek opliep, was de botsing niet dodelijk. Het risico van meteorieten voor mensen is dus erg klein, ondanks het feit dat meteorieten een gevaar voor de menselijke gezondheid vormen.”
‘Mogelijk’ kankerverwekkend
Bovendien is het essentieel dat we een belangrijk woordje in de categorisatie niet vergeten: ‘mogelijk’. “De categorie ‘mogelijk kankerverwekkend’ wordt gebruikt wanneer het bewijs bij mensen ‘beperkt’ is en het bewijs bij proefdieren ‘minder dan voldoende’ is,” onderstreept McConway. “Er zou dus grote twijfel kunnen bestaan dat iets in deze categorie ooit, onder welke omstandigheden dan ook, kanker veroorzaakt. Dit betekent dat het bewijs dus waarschijnlijk erg zwak is.”
Voor nu zullen we nog even geduld moeten hebben. Het IARC maakt op 14 juli hun bevindingen bekend. Dan zullen we ook zeker weten of aspartaam daadwerkelijk onder een nieuwe categorie wordt geschaard. Mocht dit zo zijn, dan is het weer de beurt aan de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid om te bepalen of ze de zoetstof opnieuw evalueren, verbieden, of dat alles blijft zoals het is.
