Wetenschappers slaan steil achterover van het besluit van de Europese Commissie om de GMO-wetgeving te versoepelen en zodoende het pad juridisch vrij te maken voor het ontwikkelen van het zogeheten Oxford-vaccin tegen corona.
“Onbegrijpelijk,” noemt bioloog professor dr. Sjef Smeekens van de Universiteit Utrecht het besluit. “Niet dat dit geen goed besluit is. Het is een prima besluit, want het gaat om een groot belang, namelijk onze gezondheid. Maar hier wordt Europese wetgeving met voeten getreden en wel over het in het milieu brengen van recombinant DNA-organismen (genetisch gemodificeerde organismen, red.), die ook nog eens in de bloedbaan van de EU-bevolking ingespoten gaat worden. Plantenwetenschappers roepen al 20 jaar vergeefs om de verouderde GMO-regelgeving bij de tijd te brengen en nu wordt zonder serieuze discussie de wet terzijde geschoven. Dat is nogal frustrerend.”
Coronavaccin mag wél, duurzame landbouw niet
In de Europese Unie zijn wetenschappers en bedrijven aan strenge regels gebonden als het gaat om het genetisch aanpassen, veranderen en toevoegen van gewassen, oftewel genetically modified organisms (GMO). De regels worden alleen maar strenger. In 2018 bijvoorbeeld heeft het Europese Hof van Justitie geoordeeld dat ook genome-editing voortaan onder de GMO-wetgeving valt. Met deze techniek wordt geen DNA toegevoegd, maar het aanwezige DNA met grote precisie gewijzigd, Het oordeel was een harde klap voor bio-wetenschappers die menen dat Europa hiermee zijn verantwoordelijkheid voor de wereldvoedselvoorziening ontloopt.
Maar de Europese Unie is nu van mening veranderd. En drastisch ook. Zij meent dat de tijd dringt in de zoektocht naar een vaccin en wil zeker zijn dat dit kandidaat-vaccin juridisch de kans krijgt EU-breed toegepast te worden. Het Oxford-vaccin valt namelijk óók onder de genetisch gemodificeerde organismen. Zonder de aanpassing van de wetgeving, mag het vaccin dus niet gebruikt worden. De EU heft de GMO-wetgeving op, maar alléén voor de ontwikkeling van vaccins tegen het coronavirus. En dat is tegen het zere been van bio-wetenschappers.
Het Oxford-vaccin AZD1222 (eerder ook wel ChAdOx1-nCov-19 genoemd) is ontwikkeld door onderzoekers van de universiteit van Oxford. Het bevat een genetisch gemodificeerd adenovirus dat van nature onder chimpansees voorkomt. Het virus is met twee verschillende doeleinden aangepast. Allereerst moeten de aanpassingen ervoor zorgen dat het virus geen infecties kan veroorzaken. En ten tweede moet het een immuunrespons tegen SARS-CoV-2 oproepen. Voor dat laatste is het adenovirus uitgerust met genetisch materiaal van SARS-CoV-2 dat codeert voor het kenmerkende spike-eiwit.
Opheffing wetgeving voor vaccin
“Dit is niet eens een aanpassing van de wetgeving. Er is helemaal geen sprake van een zogenaamde versoepeling. Dit is gewoon het opportunistisch omzeilen van de eigen GMO-wetgeving. Gewoon even een uitzondering maken voor één tak van sport, wat is daarvoor de juridische basis? Aan de ene kant wordt de wetgeving omzeild voor een te injecteren recombinant DNA-virus waarvan de effectiviteit nog onduidelijk is en aan de andere kant wordt wetgeving restrictiever gemaakt als het gaat om de voedselvoorziening. Daar is een veel nijpender situatie aan het ontstaan, dan corona nu.” aldus Smeekens.
Tegenstellingen
De professor is actief in de ontwikkeling van duurzame gewassen. Hij wijst op de tegenstellingen in de huidige besluitvorming. “Als je een ingespoten recombinant DNA-vaccin veilig acht, acht je GMO-planten impliciet dus ook veilig. Dan moet je de wetgeving in geheel herzien. Onverklaarbaar is ook dat de ontheffing niet geldt voor alle handelingen in de gezondheidszorg, maar alleen voor de ontwikkeling van een coronavaccin. De behandeling van andere zeer bedreigende aandoeningen valt nog steeds onder de wetgeving. Bijvoorbeeld: bij diverse ernstige aandoeningen, zoals kanker, kan ook gebruik worden gemaakt van genetisch gemodificeerde virussen en cellen, maar dat mag niet zomaar. Zelfs als je doodziek bent, moet je arts voor dergelijke behandelingen een milieuvergunning aanvragen.”
Urgente roep om wet te herzien
Smeekens werkt de laatste 30 jaar aan de ontwikkeling van transgene planten die nodig zijn voor de voedselvoorziening van de wereld en pleit al geruime tijd voor een aanpassing en herziening van de Europese wetgeving. Hij neemt deel aan Europa-brede initiatieven van bio-wetenschappers die regelmatig aan de bel trekken in Europa. “Wij wijzen voortdurend op de gevaarlijke consequenties voor Europa van het blijvend frustreren van modern genetische technieken. Er spelen verschillende zaken die we niet kunnen negeren. Zo verandert het klimaat. Zo heeft de opwarming van de aarde grote effecten op de productiviteit van gewassen. Temperatuurstijgingen van één graad Celsius hebben al effect op oogsten. We hebben robuuste gewassen nodig, die bestand zijn tegen hogere temperaturen, droogte en ziekten en plagen.”
Planten moeten hogere temperaturen kunnen weerstaan
“Dan heb ik het nog niet over de toenemende bevolkingsgroei. Nu al hebben vele mensen onvoldoende te eten, daar wil je geen zware klimaatgerelateerde mislukte oogsten bij hebben, dat zou echt desastreus zijn.” De bio-wetenschapper wijst in dit verband dan ook op de verantwoordelijkheid van ironisch genoeg, juist Europa. “Europa is rijk en de voedselvoorziening hier, zal niet snel in het gedrang komen. Wij zullen hopelijk altijd wel te eten hebben. Maar met onze comfortabele situatie, komt ook een globale verantwoordelijkheid voor, bijvoorbeeld het continent Afrika, waar de bevolking aan het verdubbelen is. We hebben de wetenschap, inclusief moderne en bewezen veilige DNA-technologie, hard nodig om urgente problemen op te lossen in de wereld.”
In een open brief deze week pleiten wetenschappers opnieuw voor herziening van de Europese wetgeving, die veel strenger is dan in landen als Canada, Australië en de VS. Zij wijzen daarbij op de handhaving van de Green Deal. Dat is een door de EU zelf geformuleerde oproep om innovaties in de landbouw om de sector te verduurzamen en te vergroenen. Smeekens benadrukt dat hij een voorstander is hiervan. “Een omschakeling naar een circulaire landbouw, met zo veel mogelijk lokaal geproduceerde producten, minimaal gebruik van chemicaliën en respect voor biodiversiteit en duurzaamheid is een positieve. Het ironische is dat dergelijke landbouw enorm gebaat is en gefaciliteerd zou worden met nieuwe genetisch verbeterde gewassen. Daarvoor is Europa-breed modernisering van regulering noodzakelijk. Laten we dat nou alsjeblieft gaan doen om met deze veilige en krachtige technologie de voedselvoorziening veilig te stellen. De hete aardappel door blijven schuiven is geen optie meer.”
