De James Webb-ruimtetelescoop heeft Messier 82 (het “Sigaarstelsel”) gefotografeerd met revolutionaire scherpte. Zijn infraroodblik doordringt stofwolken die Hubble verblindden, en onthult hoe supersterrenhopen galactische winden aanjagen. Een portret van kosmische chaos op 12 miljoen lichtjaar afstand.
Op slechts 12 miljoen lichtjaar van de aarde, in het sterrenbeeld Grote Beer, schuilt Messier 82 – beter bekend als het Sigaarstelsel. Dit turbulente sterrenstelsel is vijf keer feller dan de Melkweg en vormt sterren zo’n tien maal sneller. Dankzij de James Webb-ruimtetelescoop zien we nu pas hoe explosief zijn hart echt is.
Hubble’s verhulde blik
Decennialang toonde Hubble’s blik op M82 in zichtbaar licht het sterrenstelsel als een rokende kosmische sigaar. Stofsluiers verhulden de kern, terwijl filters specifieke gassen isoleerden: zwavel (rood), zuurstof (groen/blauw) en waterstof (cyaan). Het resultaat was een abstract kunstwerk, maar de motor van de stervorming bleef mysterieus.
Webb’s infrarooddoorbraak
Webb’s MIRI-instrument (Mid-InfraRed Instrument) schakelde in april 2024 de stofbarrière uit. De nieuwe opname toont de kern als een blauwwitte vuurzee, omgeven door oranjerode pluimen van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s). Deze organische moleculen – sporen van stervorming – worden weggeblazen door galactische winden. De oorzaak? Een dans met buurstelsel M81, die 100 miljoen jaar geleden gas naar M82’s kern stuwde.
Superclusters als windmotoren
In de kern huizen 100+ supersterrenhopen – elk met honderden duizenden sterren. Deze kolossen (tot 200.000 zonsmassa’s) spuwen straling en deeltjes uit, waardoor temperaturen oplopen tot miljoenen graden. Het resultaat: een “superwind” die PAK’s en gas tot ver buiten de schijf blaast. Webb’s NIRCam-instrument legde deze stroom eerder al vast (februari 2024), terwijl de nieuw gepubliceerde MIRI-data onthullen hoe de wind moleculaire wolken versnippert.
Van supernova’s tot magnetars
M82 is een kosmisch laboratorium voor extreme fenomenen. In 2014 ontdekten studenten hier supernova SN 2014J – de dichtstbijzijnde Type Ia-supernova in decennia. En in 2023 detecteerde men een gammaflits van een magnetar, de eerste buiten de Melkweg. Telkens bewijst het stelsel: interactie met M81 houdt de stervormingsketel aan de kook.
Slot
Messier 82 is meer dan een sigaar: het is een galactische fabriek waar winden van jonge sterren de toekomst van het stelsel smeden. Webb’s beelden tonen niet alleen wat er gebeurt, maar ook hoe – van PAK-wolken tot superwinden. Een ode aan een stelsel dat, 248 jaar na zijn ontdekking door Johann Bode, nog altijd verrast.
Wil je de afbeeldingen in dit artikel op zeer hoge resolutie downloaden, klik dan hier voor de foto van Hubble, hier voor Webb’s nieuwste MIRI opname, hier voor de eerdere opname van Webb met NIRCam, of hier voor de opname van Hubble met de supernova. Wil je de foto van Hubble bekijken in ESASkyview, klik dan hier.
