Lanterfanten en nooit écht intensief in beweging zijn, staat wereldwijd op nummer vier van de meest voorkomende doodsoorzaken. En alsof vroeg doodgaan nog niet erg genoeg is, heeft u door nietsdoen ook nog eens een verhoogde kans op dementie en wordt u letterlijk dommer.
Druk, druk, druk: zo is de maatschappij anno 2013 in drie woorden te omschrijven. Iedereen moet werken, werk zoeken, volgt een studie, studeert en werkt erbij om de dure studie te bekostigen, sommige hebben kinderen die ze iedere dag achter de veren moeten zitten om te activeren, huisdieren vergen ook de benodigde tijd en aandacht en dan is er nog het huishouden waar nooit een eind aan komt. Hebben we tijd over? Dan kruipen we graag een avondje op de bank om onderuit naar dat bewegende beeld te kijken. Verstand op nul en relaxen maar. Er zijn mensen die sporten en dat is uitstekend. Op de lange termijn wordt u daar fitter van. Maar velen onder ons hebben geen tijd, geen zin of zijn ó zo moe. Toch is het niet zo’n slimme keus om sporten over te slaan. Dat is de boodschap die oud-schaatskampioen Ard Schenk en hersenonderzoekers Dick Swaab en Erik Scherder overdroegen tijdens de lezing ‘Het Fitte Brein’ op 22 september te Amsterdam.
Rust roest
“Lichamelijke inactiviteit heeft allerlei ziekten tot gevolg,” zegt Ard Schenk, oud-wereldkampioen en Olympisch schaatskampioen. Na zijn schaatscarrière kwam hij kilo’s aan wat uiteindelijk leidde tot een herseninfarct. “Het lichaam geeft signalen als het uit balans is. Je krijgt last van vermoeidheid, stijfheid en vage pijnklachten. Ik luisterde daar niet naar en kreeg een herseninfarct.” Hij benadrukt dat balans zo belangrijk is; balans tussen in- en ontspanning. “Het dag- en nachtritme bestaat niet voor niets,” zegt de inmiddels herstelde Schenk. Wat moeilijk kan zijn, is om zelf te zorgen voor voldoende beweging. ‘Vroeger’ moesten we wel bewegen. In de oertijd was dit in de vorm van jagen om te kunnen eten. Hierna kwam het lichamelijke werk om de nu zo moderne wereld op te bouwen. Nu gebruiken we bijna overal wel apparaten en voertuigen voor zodat we ons zelf zo min mogelijk hoeven in te spannen. Die apparaten en voertuigen onderhouden we en volgens Schenk is sport het onderhoud voor ons lichaam. Onderhouden we ons lichaam niet, dan wordt het krakkemikkig en zakt het uiteindelijk van ellende in elkaar; afgeschreven. Te weinig of zelfs niet bewegen verhoogt de kans op hart- en vaatziekten, diabetes type 2 (‘ouderdomsdiabetes’ waarbij het lichaam insulineresistent is), kanker, gewicht- en gewrichtproblemen. Beginnen met meer bewegen is even door de zure appel heen bijten. “Sport vereist nu eenmaal inspanning en motivatie. Het loont uiteindelijk wel. Je krijgt juist meer energie, kunt meer en leeft langer,” vertelt Schenk. Wat doet u liever: ouder worden en van het leven kunnen genieten of het leven vanachter een rollator bekijken?
Dementie
Bewegen is belangrijk om te overleven. Dat betekent niet dat u er bent met regelmatige sport. De belangrijkste ‘spier’ van uw lichaam is uw brein. Zonder hersenpan staat u nergens. En als u wel ergens staat, weet u zonder goedwerkend brein niet waar u bent, waarom u daar bent en wie die mensen om u heen zijn. “Bewegen voorkomt dementie niet, maar verlaagt het risico op ziekten die de kans op dementie verhogen,” zegt klinisch neuropsycholoog Erik Scherder. Sport draagt wel bij aan een goedwerkend en fit brein. Alleen al door te kauwen, verbetert de doorbloeding van de hersenen en daarmee het geheugen, vertelt de hersenonderzoeker. Sport verbetert die doorbloeding ook en zorgt tevens voor breingroei. “Onderzoek toonde aan dat inactieve mensen – mensen die niet eens twintig minuten per jaar intensief bewogen – door te bewegen meer volume kregen in het brein. De extra vaatsystemen leidden naar de prefrontale kwab.” Sport zorgde in de hersenen voor neurogenese (celgeboorte). De neuropsycholoog legt uit dat die doorbloeding naar de prefrontale kwab zo belangrijk is voor onze cognitie. “Dit deel is last in, first out – hij is het laatst klaar met ontwikkeling, maar krijgt het eerst mankementen bij ouderdom. Met betere doorbloeding naar dit deel toe, bouwt u cognitieve reserve op.” Het brein wordt dus net zoals de rest van het lichaam fitter en sterker door te sporten. Het valt minder snel uit als u ouder wordt.
Ook wanneer u oud en al lichtelijk versleten bent, is sporten nog steeds een breinoppepper. “Oude mensen die ‘moesten’ snelwandelen, kregen verbeterde executieve functies,” aldus Scherder. Executieve functies ‘zitten’ in de prefrontale cortex. Het omvat onder andere inhibitie. Zonder inhibitie – remming – ontstaat er chaos in het brein. De aandacht bij het meest belangrijke houden, lukt niet meer. En dat is typerend voor dementerende ouderen. Ze lopen druk van hot naar her, maar doen eigenlijk niet wat er echt gedaan móet worden.
Fit brein
Hersenonderzoeker Dick Swaab van het welbekende boek ‘Wij zijn ons brein’, is het niet helemaal eens met dat sport zo belangrijk en gezond is. Hij wijst op de keerzijde van de medaille. “Sport is gevaarlijk. 50 procent van de mensen sport en de andere 50 procent rijdt hen naar de dokter,” aldus Swaab. Hij beargumenteert dit met de hogere kans op dementie van boksers, het schaden van de hersenen door het koppen van een bal, het inademen van vervuilde lucht bij hardlopen. Volgens Swaab is denksport veel veiliger en wordt u hier ook gezond ouder mee. Zo werkt schaken tegen dementie en blijkt dat mensen met een hoger IQ langer leven. Bij dat laatste moet de kanttekening geplaatst worden dat mensen die ‘dommer’ zijn mogelijk eerder doodgaan door dom en risicovol gedrag. Om uw hersenen te activeren, hoeft u volgens Swaab ook niet perse zelf in actie te komen. “Je brein ziet beweging en doet dit na.” Wanneer u kijkt naar mensen die bewegen, wordt uw brein actief doordat de spiegelneuronen hierop reageren.
Sport kan gevaarlijk zijn en denksport beschermt het brein ook tegen ouderdom. Toch kunt u beter nadenken door voldoende beweging en beschermt sport tegen ziekten die het brein kunnen schaden. Het is een wisselwerking. Zo is het brein nodig voor beweging en is beweging nodig voor een optimale breinfunctie.
