Het is bizar maar waar: we vinden rijke mensen betrouwbaarder dan minder rijke mensen. En niet alleen wij, mensen uit allerlei culturen kijken er zo tegen aan. Daarbij maakt het niet eens uit of ze zelf arm of rijk zijn.
Je zou ook kunnen denken: hoe zijn ultrarijke mensen zo rijk geworden? De extreem rijken ontwijken of ontduiken niet zelden de belasting, gebruiken hun invloed op de politiek voor eigen gewin en nemen het niet zo nauw met de moraal. Neem de nieuwe president van de Verenigde Staten, Donald Trump, of de hard door het ijs gezakte Tesla-oprichter Elon Musk, kijk in eigen land naar iemand als Peter Gillis met zijn smoezelige vakantieparken. Rijk zijn ze, maar betrouwbaar allerminst.
Niet sociaal wenselijk
Toch denkt een meerderheid daar anders over. Franse onderzoekers vroegen grote groepen mensen uit acht landen – Brazilië, Colombia, de Democratische Republiek Congo, India, Frankrijk, Nigeria, de Filipijnen en het Verenigd Koninkrijk – hoe ze aankeken tegen betrouwbaarheid enerzijds en rijkdom versus armoede anderzijds. De resultaten waren ontluisterend: de ondervraagden beschouwden consequent mensen met een lager inkomen als minder betrouwbaar dan degenen die meer te besteden hadden.
Dit is interessant, omdat de Parijse wetenschappers een nieuwe methode gebruikten om stereotypen aan te tonen zonder dat sociale wenselijkheid de resultaten beïnvloedde. Normaal gesproken zullen mensen namelijk niet graag toegeven dat ze rijken betrouwbaarder vinden. De nieuwe studie toonde dus de rauwe werkelijkheid. “Mensen met minder middelen worden consequent gezien als minder betrouwbaar door mensen over de hele wereld, zelfs door mensen die zelf weinig middelen hebben”, vat onderzoeker Mélusine Boon-Falleur samen.
Bewustwording
Het onderzoek benadrukt het belang van sociaaleconomische achtergrond bij de vorming van stereotypen, evenals de impact van kenmerken als geslacht, leeftijd en ras. Daarbij is het belangrijk om zowel de kenmerken van de persoon die ‘vertrouwen heeft’ als van de persoon die wel of niet ‘vertrouwd wordt’ mee te nemen.
De implicaties van de bevindingen zijn verstrekkend. “Door je bewust te worden van dit stereotype, kun je proberen je vooringenomenheid te overwinnen, of programma’s op te zetten binnen je organisatie om dit tegen te gaan”, legt Boon-Falleur uit. Ze voegt pijnlijk genoeg toe: “Voor armere mensen kan het besef dat ze mogelijk als minder betrouwbaar worden gezien, bepaalde houdingen of gedragingen tegenover hen verklaren.”
Groeiende ongelijkheid
In westerse landen is al decennia sprake van een groeiende inkomens- en vermogensongelijkheid. Met name de vermogensongelijkheid is in Nederland sinds de jaren 80 sterk gestegen. In veel andere landen is de ongelijkheid nog vele malen erger. Dit kan, zo waarschuwen de onderzoekers, leiden tot een afnemend sociaal vertrouwen en toenemende discriminatie, met name van bepaalde migrantengroepen.
Boon-Falleur waarschuwt dan ook voor verkeerde interpretaties: “De belangrijkste misvatting van onze resultaten is om te zeggen dat mensen met minder middelen daadwerkelijk minder betrouwbaar zijn, in plaats van dat armere als minder betrouwbaar worden beschouwd. Tot op heden is er geen wetenschappelijk bewijs dat systematisch aantoont dat mensen met minder middelen minder betrouwbaar zijn.” Het is dus een lelijk vooroordeel dat totaal niet op waarheid berust.
Universeel
Toch zijn de bevindingen behoorlijk universeel, wat ook direct een van de opmerkelijkste aspecten is van het onderzoek. “Vaak denken we dat sterk kapitalistische landen of vooral de westerse wereld negatieve stereotypen kennen tegenover bepaalde groepen”, merkt Boon-Falleur op. “Maar wat we in ons onderzoek hebben ontdekt, is dat dergelijke stereotypen in alle onderzochte landen voorkomen, zelfs in plaatsen als Goma in de Democratische Republiek Congo.”
Daar moet iets aan worden gedaan, vinden de wetenschappers. Toekomstig onderzoek moet uitzoeken hoe we deze stereotypen kunnen veranderen en wat de implicaties zijn voor het gedrag van mensen. Het opent nieuwe wegen voor de aanpak van sociaaleconomische vooroordelen als het gaat om vertrouwen tussen mensen.
