We kennen allemaal de onbedwingbare schaterlach, die kietelen veroorzaakt. Van jong tot oud, vrijwel niemand blijft onberoerd door het gekriebel onder je voeten of in je buik. Maar wist je dat dit een andere lach is dan het geschater om een goede grap? Zowel AI als echte mensen kunnen het verschil horen.
Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam verzamelden 887 fragmenten waarin spontaan werd gelachen in diverse situaties. Met behulp van AI ontdekten ze dat een door kietelen opgewekte lach anders klinkt dan ander gegiechel. Ook wisten ruim vierhonderd luisteraars de kietellach te onderscheiden van andere soorten gegrinnik. Kietelen leidde volgens hen tot een minder gecontroleerde en meer onvrijwillige lach. Volgens de onderzoekers is kietelen heel oud speels gedrag.
Opgewonden lachen
We vroegen onderzoeker Roza Kamiloğlu om uitleg. “Lachen dat door kietelen wordt opgewekt, onderscheidt zich qua klank van andere soorten lachen”, legt ze uit. “Akoestisch gezien is het meer uniform en minder gevarieerd in vergelijking met andere soorten gelach. In ons onderzoek bijvoorbeeld, was het machinelearning-model aanzienlijk nauwkeuriger in het identificeren van kietellachen op basis van geluidskenmerken. Dit toont aan dat kietellachen een unieke akoestische ‘vingerafdruk’ heeft.”
Maar niet alleen de computer, ook de mens weet heel goed wanneer er gekieteld wordt. “Als mensen gelach door kietelen horen, beschrijven ze het als meer opgewonden, energieker en intenser. Ze noemen het ook minder gecontroleerd, het klinkt meer als een reflex. Het wordt ook geassocieerd met fysieke aanraking en vertrouwde sociale banden, aangezien kietelen meestal plaatsvindt in speelse, hechte relaties”, verklaart Kamiloğlu aan Scientias.nl.
Iedereen hoort het verschil
Ze vertelt over hoe het onderzoek in zijn werk ging: “Het machinelearning-model classificeerde vier lachcontexten – kietelen, iets grappigs zien, iemands ongeluk aanschouwen en een verbale grap horen – uitsluitend op basis van geluidskenmerken. Voor kietellachen behaalde het model een nauwkeurigheid van 62,5 procent, wat boven kansniveau (25 procent) ligt en de hoogste nauwkeurigheid was van de vier verschillende contexten.”
“Menselijke luisteraars kregen een eenvoudigere ja/nee-opdracht: ‘Denk je dat deze lach door kietelen is ontstaan?’ was de vraag. In deze taak identificeerden ze kietellachen correct in 61,2 procent van de gevallen. Hoewel de percentages vergelijkbaar zijn, weerspiegelen ze verschillende uitdagingen. Het machinelearning-model analyseerde subtiele, meerlagige akoestische patronen om meerdere contexten te onderscheiden, terwijl mensen zich baseerden op hoorbare aanwijzingen en intuïtie voor een enkele binaire beslissing. Beide methoden onderstrepen de unieke aard van kietellachen”, benadrukt de onderzoeker.
Luister zelf of je het verschil hoort:
Dit is het gelach om een grap:
Dit is gelach door kietelen:
Lachen om ongelukjes
Er waren nog meer verschillen tussen de ene lach en de andere, maar die waren een stuk subtieler. “Er waren verschillen tussen lachen om iets grappigs en lachen om iemands ongeluk, maar die waren minder uitgesproken in vergelijking met kietellachen. Lachen door grappige stimuli werd door het machinelearning-model matig geclassificeerd, met een nauwkeurigheid van 37,88 procent. Lachen door ongelukjes was moeilijker te onderscheiden, met een nauwkeurigheid van 25,93 procent, wat suggereert dat de akoestische kenmerken hiervan minder duidelijk zijn en overeenkomsten vertonen met andere lachtypes. Deze bevindingen laten zien dat hoewel er enkele klankverschillen tussen contexten bestaan, kietellachen het meest uniek en herkenbaar blijft, vanwege de spontane en minder gecontroleerde kenmerken”, klinkt het.
Net als chimpansees
Kietelen zou een vorm zijn van evolutionair speels gedrag. Daarover vertelt Kamiloğlu: “Bij andere zoogdieren zien we duidelijke voorbeelden van interacties die lijken op kietelen en de bijbehorende geluiden die deze interacties oproepen. Chimpansees en berberapen bijvoorbeeld, maken geluiden die lijken op lachen tijdens speels stoeien of kietelen. Deze vocalisaties zijn vaak ritmisch, spontaan en worden geassocieerd met niet-bedreigende, vriendelijke interacties.”
Ze vervolgt: “Het doel van dit gedrag lijkt universeel: het maakt anderen duidelijk dat de interactie speels is en niet agressief. Dit helpt om misverstanden of conflicten tijdens ruwe speelsessies te voorkomen. In die zin is kietellachen geëvolueerd als een mechanisme voor sociale binding, een manier om ervoor te zorgen dat spelen veilig en plezierig blijft. De overeenkomsten tussen kietellachen bij mensen en andere zoogdieren duiden erop dat dit gedrag evolutionair zeer oud is. Het is waarschijnlijk afkomstig van onze laatste gemeenschappelijke voorouder met de mensapen, ongeveer 10 miljoen jaar geleden.”
Spontane uiting van vreugde
Dat vindt de onderzoeker erg bijzonder. “Het is fascinerend dat kietellachen waarschijnlijk al meer dan 10 miljoen jaar bestaat en is voortgekomen uit de sociale speelsessies die we delen met onze voorouders, de primaten. Net zoals de lachachtige geluiden van chimpansees tijdens speels stoeien of het opgewonden hijgen van honden tijdens een achtervolgingsspel, is deze vorm van lachen een spontane uiting van vreugde, diep geworteld in onze biologie. De unieke akoestische kenmerken weerspiegelen een automatische en instinctieve reactie, die het onderscheidt van lachen dat wordt veroorzaakt door cognitief meer veeleisende prikkels.”
Verklaring voor ons gedrag
De bevindingen zijn nuttig om ons eigen sociale gedrag beter te begrijpen. “Het begrijpen van lachen biedt belangrijke inzichten in de mechanismen van sociale binding en communicatie. Het laat zien hoe onze emotionele uitingen diep geworteld zijn in de biologie, terwijl ze tegelijkertijd worden gevormd door cultuur en cognitie. Het gebruik van machinelearning-modellen, benadrukt hun kracht bij het analyseren van lachen en het blootleggen van de evolutionaire oorsprong”, vertelt Kamiloğlu. “Deze aanpak vormt de basis voor de ontwikkeling van een uitgebreide kaart van menselijke non-verbale vocalisaties, met toepassingen die variëren van het bestuderen van communicatie bij baby’s tot een beter begrip van atypische vocalisaties bij andere populaties.”
