Slaap wordt normaal gesproken gezien als een staat waarin lichaam en geest in rust zijn, als het ware losgekoppeld van de rest van de wereld. Maar de grens tussen wakker en in slaap zijn is veel vager dan gedacht, schrijven Franse onderzoekers in een nieuwe studie.
Ze laten zien dat normale mensen verbale informatie kunnen oppikken die via een menselijke stem tot hen komt in hun slaap. Ze kunnen hier zelfs op reageren door hun gezichtsspieren op verschillende manieren aan te spannen. Deze fascinerende eigenschap ontstaat af en toe in elke slaapfase, als een soort verbindingsluik met de buitenwereld dat op gezette tijden opengaat.
1001 vormen van bewustzijn
Het maakt het misschien mogelijk om standaard communicatieprotocollen te ontwikkelen met slapende mensen, om een beter idee te krijgen van de manier waarop de mentale activiteit verandert tijdens het slapen. Door tijdens de slaap met mensen te communiceren kan het makkelijker worden om de cognitieve processen te doorgronden die ten grondslag liggen aan normale en verstoorde slaappatronen.
“Slaap is een enorm complex fenomeen, ook al lijkt het heel simpel en gewoontjes, omdat we elke nacht in slaap vallen”, zegt neurowetenschapper Lionel Naccache. “Uit ons onderzoek blijkt dat wakker zijn en slapen geen stabiele staten zijn. Integendeel, we kunnen ze omschrijven als een mozaïek van bewuste en onbewuste momenten.”
Slaapstoornissen door balansverstoring
Om de slaap van mensen te kunnen verbeteren, is het cruciaal om te achterhalen hoe de hersenen werken in wakkere en slapende staat. “Als we uit balans zijn, kan dit zorgen voor stoornissen zoals slaapwandelen, slaapverlamming, hallucinaties, het gevoel de hele nacht niet te hebben geslapen of juist wel maar met de ogen open”, aldus slaaponderzoeker Isabelle Arnulf.
Om het verschil aan te kunnen duiden tussen wakker zijn en de verschillende slaapfasen, gebruiken onderzoekers meestal fysiologische indicatoren, zoals specifieke hersengolven die op een EEG (elektro-encefalogram) te zien zijn. Jammer genoeg laten deze hersenfilmpjes geen gedetailleerd beeld zien van wat er precies in het hoofd van een slapend iemand gebeurt. Soms spreken ze de getuigenissen van een proefpersoon zelfs tegen. “We hebben nauwkeurigere meetinstrumenten nodig, die de ervaring van een slapend persoon bevestigen. Op die manier kunnen we het niveau van alertheid beter inschatten”, vertelt onderzoeker Delphine Oudiette.
Narcolepsie en remslaap
Het Franse team onderzocht daarom 22 mensen zonder slaapproblemen en 27 narcolepsiepatiënten, oftewel mensen die regelmatig overdag ongecontroleerd in slaap vallen. Mensen die lijden aan narcolepsie hebben vaak lucide dromen, waarbij ze doorhebben dat ze slapen. Soms kunnen ze zelfs sturing geven aan hun dromen en hun eigen droomscenario volledig vormgeven. Ze kunnen daarbij overdag erg makkelijk en snel in de remfase van de slaap duiken – de slaapfase waarin lucide dromen voorkomen.
De wetenschappers kozen narcolepsiepatiënten uit om de mate van bewustzijn tijdens de slaap onder experimentele condities te kunnen onderzoeken. “Een van onze eerdere studies liet al zien dat het tijdens de lucide remslaap mogelijk is om te communiceren met dromers en vice versa. Nu willen we weten of dit ook mogelijk is tijdens andere slaapfasen en bij mensen die niet lucide dromen”, aldus Oudiette.
Lucide dromen met een glimlach en een frons
De deelnemers deden een dutje in het lab, waarna ze een woordkeuzetest voorgeschoteld kregen, bestaande uit echte en onbestaande gesproken woorden. De proefpersonen moesten de termen in hun slaap groeperen door een glimlach of frons te produceren, dus als ze bijvoorbeeld een echt woord hoorden moesten ze glimlachen. Ondertussen werden hun hersen- en hartactiviteit, oogbewegingen en spierspanning opgemeten. Na het wakker worden moesten de deelnemers rapporteren of ze lucide hadden gedroomd en of ze iets herinnerden van de interactie.
“De meeste deelnemers antwoordden goed op verbale prikkels tijdens de slaap, of ze nu narcoleptisch waren of niet. Dit bleek wel veel vaker te gebeuren tijdens het lucide dromen, waarbij er een veel hoger niveau van bewustzijn is. Maar we hebben de communicatie in mindere mate ook in alle andere slaapfasen gezien, zowel bij de normale slapers als bij de narcolepsiepatiënten”, legt Arnulf uit.
Versnelling van hersenactiviteit
Door alle data te combineren blijkt het mogelijk om het openen van deze verbindingsluiken te voorspellen. Op het moment dat deze ‘luiken open waren’, konden de proefpersonen antwoorden op de vraag of een woord echt of verzonnen was. Er was een duidelijke versnelling van de hersenactiviteit en andere lichamelijke reacties die gekoppeld zijn aan hoge cognitieve activiteit. “Bij de lucide dromers was het vermogen om te reageren op woorden gekoppeld aan een specifiek elektrofysiologisch patroon”, legt Naccache uit.
Er is meer onderzoek nodig om uit te zoeken of de frequentie van deze reactieperiodes iets zegt over de slaapkwaliteit en of deze momenten gebruikt kunnen worden om te leren of om bepaalde slaapstoornissen te genezen. “Het gebruik van geavanceerde neuro-imagingtechnieken geeft ons in de toekomst hopelijk een beter beeld van de hersenmechanismen die verantwoordelijk zijn voor het slaapgedrag”, besluit Oudiette.
Het lijkt erop dat de slaap een veel actievere en bewustere staat van zijn is dan we altijd hebben gedacht, waarbij de slaper bij tijd en wijle duidelijk openstaat naar de wereld en de mensen om hem heen.
