In 2023 maakte het Amazonegebied een uitzonderlijke droogte door die verstrekkende gevolgen had voor de mensen en dieren die in het gebied leven. Naar de belangrijkste drijvende kracht erachter konden we alleen maar gissen. Tot nu: onderzoek wijst uit dat klimaatverandering de belangrijkste boosdoener is.
Dat schrijft een internationaal team van wetenschappers in deze studie. In hun onderzoek staat de periode tussen juni en november 2023 centraal. Dat is een periode die bij veel bewoners van het Amazonegebied ongetwijfeld nog vers in het geheugen ligt; hun leefomgeving maakte toen namelijk de ergste droogte in 120 jaar tijd door. Machtige rivieren veranderden in weinig indrukwekkende stroompjes die soms simpelweg niet eens meer bevaarbaar waren, waardoor dorpen onbereikbaar werden. Sommige boeren zagen hun oogsten mislukken, er ontstonden lokaal tekorten aan voedsel en drinkwater. Vissen gingen dood. Net als meer dan 150 ernstig bedreigde dolfijnen, doordat het meertje waarin ze leefden kleiner, warmer en zuurstofarm werd. Natuurbranden grepen door de aanhoudende droogte gemakkelijker om zich heen, waardoor de luchtkwaliteit achteruit rende.
Oorzaak
De droogte en gevolgen daarvan werden breed uitgemeten in de media. En ook over de oorzaak ervan werd veel gespeculeerd. Zo kon je eerder op Scientias.nl lezen dat deze aanhoudende droogte waarschijnlijk te maken had met een combinatie van factoren: El Niño (zie kader), klimaatverandering en ontbossing. In de nieuwe studie hebben wetenschappers dat nu verder uitgeplozen, in een poging vast te stellen hoe groot de invloed van met name klimaatverandering en El Niño nu an sich was. En de bevindingen laten weinig aan de verbeelding over. Want hoewel El Niño zeker van invloed is geweest, is klimaatverandering volgens de wetenschappers zonder twijfel de belangrijkste drijvende kracht achter de historische droogte. “Naarmate het klimaat opwarmt, wordt de droogte in de Amazone aangewakkerd door een combinatie van enerzijds een afname in neerslag en anderzijds een toename in temperatuur,” aldus professor Regina Rodrigues, één van de auteurs van de nieuwe studie.
El Niño is een fenomeen dat elke 5 tot 7 jaar acte de présence geeft en waarbij de oceaanstromen veranderen. En dat brengt ook veranderingen in de zo vertrouwde weerpatronen met zich mee. Zo valt in gebieden die anders vrij droog zijn, meer regen. En krijgen gebieden die anders vrij nat zijn – zoals het Amazonegebied – te maken met droogte. Ook leidt El Niño in het Amazonegebied doorgaans (tijdelijk) tot hogere temperaturen. In de tweede helft van 2023 ontstond een El Niño en vandaar dat de vraag ontstond of de droogte die het Amazonegebied tussen juni en november trof nu voornamelijk te herleiden was naar El Niño of naar andere factoren, zoals de opwarming van de aarde.
Modellen
Voor het onderzoek bogen de wetenschappers zich over meteorologische data. Ook maakten ze gebruik van modellen. Deze werden gebruikt om het effect dat het huidige klimaat – dat zo’n 1,2 graden warmer is dan het pre-industriële klimaat – op het Amazonegebied heeft, te vergelijken met het effect dat het pre-industriële klimaat op het gebied zou hebben. Dat gaf al iets meer inzicht in de impact van klimaatverandering. En middels een zogenoemd statistisch model slaagden de onderzoekers erin om de invloed die El Niño op de droogte had nog scherper van de invloed van klimaatverandering te onderscheiden.
Klimaatverandering als dé drijvende kracht
Het onderzoek onthult dat El Niño en klimaatverandering beiden in ongeveer dezelfde mate leidden tot een afname in neerslag. Maar de relatief hoge temperaturen in het gebied – die middels verdamping op zichzelf ook bijdroegen aan de droogte – blijken vrijwel volledig voor rekening van klimaatverandering te zijn. En daarmee is klimaatverandering toch de belangrijkste drijvende kracht achter de droogte geweest. El Niño heeft de droogte vervolgens slechts verergerd, aldus de onderzoekers.
Overigens speelt ontbossing ook een bijrol in de aanhoudende droogte die de Amazone vorig jaar trof. Want wanneer vegetatie wordt weggehaald, neemt ook de mate waarin de grond water vast kan houden, af. En daarmee worden ontboste delen van het Amazonegebied dus vatbaarder voor droogte.
Dat klimaatverandering de drijvende kracht is achter de historische droogte die de Amazone doorgemaakt heeft, is zorgwekkend. Want het betekent dat het Amazonegebied – naarmate het klimaat verder opwarmt – naar verwachting vaker met ernstige droogte te maken krijgt. Een feedbackproces – een proces waarbij de effecten van klimaatverandering leiden tot verdere opwarming van de aarde – ligt dan op de loer, zo waarschuwt Rodrigues. “Als wij het bos beschermen, zal het dienst blijven doen als ’s werelds grootste koolstofput.” Ze verwijst hiermee naar het feit dat de vegetatie in het omvangrijke woud enorme hoeveelheden CO2 uit de lucht halen en opslaan. Maar die CO2 kan weer vrijkomen als vegetatie – bijvoorbeeld door aanhoudende droogte ten gevolge van klimaatverandering – sterft. En als dat gebeurt, leidt dat – middels het vrijkomen van grote hoeveelheden CO2 – weer tot extra opwarming, wat verdere droogte in de hand werkt. Een vicieuze cirkel is dan geboren. “Om de gezondheid van de Amazone (en dus ook ons klimaat, red.) te beschermen, moeten we het regenwoud beschermen en de fossiele brandstoffen zo snel mogelijk achter ons laten.”
