Op plaatsen in het Amazonewoud waar gezellige, kleinschalige familiebedrijven op een vernietigende manier naar goud zoeken, willen bomen niet meer groeien. En nieuw onderzoek onthult nu hoe dat komt.
In de Peruaanse regio Madre de Dios, gelegen nabij de grens met Brazilië en Bolivia, bevinden zich twee verlaten goudwinningslocaties. Hoewel hier al lang geen goud meer gevonden – en dus ook niet langer gezocht – wordt, is het woud er nog altijd niet aan een doorstart begonnen. En ook pogingen om het woud daarbij te helpen – door zaailingen aan te planten – zijn op niets uitgelopen; vrijwel alles gaat in mum van tijd dood. Hoe kan dat toch?
Het onderzoek
Dat vroegen ook onderzoekers zich af. En dus zijn ze naar het gebied afgereisd, om uit te zoeken waarom het woud hier na goudwinning geen voet meer aan de grond weet te krijgen. Hun bevindingen zijn terug te lezen in het blad Communications Earth & Environment en onthullen wat deze goudwinningslocaties – ooit weelderig bedekt met vegetatie – nu onleefbaar maakt voor bomen: droogte. “Het goudwinningsproces droogt het land uit, waardoor het ongeschikt wordt voor nieuwe bomen,” legt onderzoeker Josh West uit.
Hoe zit dat precies?
Op de plaatsen waar West en collega’s onderzoek deden en waar tot hun grote verwondering geen boom meer voet aan de grond weet te krijgen, is goud gedolven. Daarvoor is een techniek gebruikt waarbij de bodem los wordt gemaakt met behulp van waterkanonnen. Het losgewoelde sediment wordt vervolgens door goten geleid die de gouddeeltjes eruit filteren, terwijl lichter materiaal – waaronder de bovenlaag van de bodem (die rijk is aan voedingsstoffen) wegspoelt. De techniek wordt veel gebruikt door kleinschalige (familie)bedrijven met goudkoorts. En als hun goudkoorts geweken is, laten ze een gebied achter met waterpoelen – sommige zo groot als een voetbalveld – en zandhopen die tot wel negen meter hoog zijn.
Geen water, geen voedingsstoffen
En dan zijn er dus mensen die vervolgens in dat apocalyptische landschap bomen gaan planten, in de hoop de goudwinningslocaties aan het toch al zo getergde Amazonewoud terug te geven. Zonder resultaat. En dat is ook niet zo gek, zo wijst het onderzoek van West en collega’s uit. Allereerst is namelijk de voedingsrijke bovenste laag van de bodem achteloos weggespoeld. En vervolgens is de resterende bodem ook nog eens slechts in staat om water vast te houden. Zo wijzen metingen uit dat de zandhopen dienst doen als een soort zeven; regenwater sijpelt er tot wel 100 keer sneller doorheen dan in een onverstoorde bodem. Daardoor droogt het zand ook veel sneller uit. Wat ook niet helpt, is dat het braakliggende terrein op geen enkele manier beschermd wordt tegen de hitte van de zon, waardoor de oppervlaktetemperatuur op sommige plaatsen oploopt tot zo’n 60 graden Celsius.
In een oven
Met dat alles in gedachten is het niet zo heel gek dat bomen hier geen doorstart kunnen maken. “Het is alsof je een boom probeert te laten groeien in een oven,” stelt West. “Wanneer wortels geen water kunnen vinden en de oppervlaktetemperaturen verzengend zijn, gaan zelfs opnieuw geplante zaailingen gewoon dood,” voegt collega Abra Atwood toe.
Aanpassing
Kunnen bomen hier dan echt niet uit de voeten? Dat is ook weer niet helemaal waar. Nabij de waterpoelen die de goudjagers hebben achtergelaten en in iets lager gelegen delen van de goudwinningsgebieden zagen de wetenschappers hoe bomen voorzichtig een poging waagden. Maar het grootste deel van de onderzochte mijngebieden blijft leeg, omdat het grondwater ver weg is en regenwater razendsnel verloren gaat. Hier is herbebossing op dit moment simpelweg onmogelijk.
Kleinschalige mijnbouw op grote schaal
Misschien lijkt dat allemaal niet zo vreselijk, want hoeveel schade kan een kleinschalig mijnbouwbedrijfje op deze manier nu aanrichten? Nou, daar schrik je nog van. Want de bedrijfjes mogen dan klein zijn, hun gezamenlijke impact is dat niet. Alleen in de Madre de Dios-regio – waar de wetenschappers hun onderzoek uitvoerden – is tussen 1980 en 2017 door kleinschalige bedrijfjes op zoek naar goud al meer dan 95.000 hectare regenwoud vernietigd. En op sommige plaatsen – nota bene zelfs in en rondom een Peruaans natuurreservaat – breiden de mijnbedrijfjes hun jacht op goud nog altijd uit. Over de gehele Amazone bezien is nu zo’n 10 procent van de ontbossing te herleiden naar goudkoorts.
En vooral de kleine mijnbedrijfjes toveren stukjes Amazonewoud daarbij dus om tot voor bomen onleefbare zandvlaktes. Maar daar hoeven we ons niet bij neer te leggen, zo benadrukken de onderzoekers. Hoewel de gebieden nu onleefbaar zijn, kunnen we ze – met wat kleine aanpassingen – wellicht toch weer aantrekkelijk maken voor het woud dat er thuishoort. Zo stellen de onderzoekers voor om de zandhopen glad te strijken en de waterpoelen op te vullen, om zo de boomwortels dichter bij het grondwater te brengen, de vochtretentie te verbeteren en uiteindelijk herbebossing mogelijk te maken. Natuurlijk kunnen we ook de natuur zijn werk laten doen; natuurlijke erosie zou na verloop van tijd hetzelfde effect hebben. Maar dat duurt te lang, zo vinden de onderzoekers. “Er is slechts één Amazonewoud,” stelt West. “Het is een uniek, levend systeem. Als we het verliezen, verliezen we iets wat onvervangbaar is.”
