Wat is het voor goedje? Waar wordt het voor gebruikt? En hoe kan het tot zo’n explosie leiden?
De Libanese hoofdstad Beiroet werd gistermiddag opgeschrikt door een enorme explosie in het havengebied, vlakbij het centrum. De gebeurtenis telt op dit moment 78 doden en duizenden gewonden. De ravage is bovendien immens. Door de enorme explosiegolf werden ramen verbrijzeld, deuren omvergeworpen en trilden gebouwen op hun grondvesten. Volgens de Libanese premier Hassan Diab werd de verwoestende explosie veroorzaakt door naar schatting 2.750 ton ammoniumnitraat, dat al zes jaar lang in een magazijn lag te verstoffen. Maar wat is dit voor goedje? En hoe kon het in Beiroet toch zo enorm misgaan?
Ammoniumnitraat
Ammoniumnitraat (NH4NO3) is een zeer goed in water oplosbaar zout van salpeterzuur en ammoniak en word vaak gebruikt in kunstmest. De zuivere stof zelf heeft een lage gevoeligheid en is daardoor lastig tot ontploffing te brengen (al is dat in het verleden weleens mis gegaan). Maar in combinatie met bijvoorbeeld benzine of kerosine kan ammoniumnitraat explosief worden, waardoor het goedje veelvuldig in de mijnbouw wordt gebruikt. “Ammoniumnitraat staat geclassificeerd als een gevaarlijke stof,” vertelt universitair hoofddocent Stewart Walker van de Flinders University. “Hoewel het bekend staat als een ‘niet ontvlambare’ stof, kan het toch onder bepaalde omstandigheden exploderen.”
Ontploffing
Ammoniumnitraat is dus niet brandbaar op zichzelf, maar kan wel dienen als een oxidatiemiddel om de verbranding van andere stoffen te vergemakkelijken. Bij verhitting van ammoniumnitraat gaat de vaste stof door een aantal faseovergangen om uiteindelijk te ontleden in gasvormige producten. “Wanneer het voldoende heet wordt, kunnen er gassen ontstaan waaronder mogelijk stikstofdioxide,” legt professor Emily Hilder van de University of South Australia uit. “Dit verhoogt het ontploffingsgevaar, zeker in een gesloten omgeving. Het risico wordt tevens verhoogd als er vervuilende stoffen aanwezig zijn. Slechts een hele kleine hoeveelheid kan ammoniumnitraat al onvoorspelbaar maken.” Als er slechts een klein beetje brandstof bijkomt – zoals bijvoorbeeld olie of organisch materiaal – kan ammoniumnitraat dus heel gevaarlijk worden. In combinatie met hitte kan een dergelijk mengsel gemakkelijk catastrofale gevolgen hebben. De schaal in Beiroet suggereert bovendien dat het hier om grote hoeveelheden stof ging.
Rook
Kort gezegd vindt een explosie dus plaats wanneer een grote hoeveelheid van een energetische stof tot ontploffing komt, waardoor een groot volume aan opgesloten, hete gassen ontstaan die uitzetten en een schokgolf veroorzaken. “De videobeelden van het incident in Beiroet tonen aanvankelijk witgrijze rook, gevolgd door een explosie waarbij roodbruine rook en een grote witte ‘paddenstoelwolk’ ontstonden,” vertelt Walker. “Dit betekent dat de vrijgekomen gassen bestonden uit witte ammoniumnitraat-dampen, giftig lachgas en water.”
Bomaanslagen
Vanwege de hierboven genoemde eigenschappen, wordt ammoniumnitraat weleens verwerkt in geïmproviseerde explosieven. “De bomaanslag in Oklahama in 1995 werd gepleegd met behulp van drie tot vier ton ammoniumnitraat,” somt onderzoeker David Caldicott van de Australian National University op. Daarnaast werd ook de bomaanslag door Anders Behring Breivik, in de regeringswijk van de Noorse hoofdstad Oslo op 22 juli 2011, veroorzaakt door explosieven op basis van ammoniumnitraat dat onttrokken was uit kunstmeststof. Als ammoniumnitraat dus in de verkeerde handen valt, kan dit ernstige gevolgen hebben. Hoe de explosie precies in Beiroet is ontstaan, moet nog aan het licht gebracht worden. “De oorzaak van een dergelijke ontploffing moet nog worden onderzocht, bijvoorbeeld of het per ongeluk of opzettelijk is gebeurd,” gaat Caldicott verder. “Gezien de geopolitieke geschiedenis van de regio is ook dat nog steeds mogelijk.”
Hoewel de explosie op dit moment al veel slachtoffers heeft geëist, zal dit naar verwachting nog verder oplopen. “Dit is duidelijk een zeer grote explosie en het gerapporteerde aantal doden zal waarschijnlijk veel hoger liggen dan momenteel is vastgesteld,” zegt Caldicott. De onthutste Libanese premier heeft dan ook gezworen de verantwoordelijken te straffen.
