Er is geen wetenschapper die eraan twijfelt, de cijfers spreken boekdelen en je hoeft de statistieken er maar op na te slaan: de Aarde warmt op en dat is onze eigen schuld. Tóch zijn er mensen die maar niet willen geloven dat de mens verantwoordelijk is voor de opwarming. Hoe kan dat?
Nemen klimaatontkenners een loopje met de feiten, zodat ze hun milieuvervuilende gedrag niet hoeven aan te passen? Wetenschappers van de Universiteit van Bonn zochten het uit door 4000 Amerikanen aan een psychologische test te onderwerpen. Ze vonden geen bewijs voor de stelling en waren enorm verrast door de resultaten. Of dit goed of slecht nieuws is voor de strijd tegen klimaatverandering, valt echter nog te bezien.
Klimaatontkenners
Een verrassend groot aantal mensen bagatelliseert nog steeds de impact van klimaatverandering en ontkent dat de mens ervoor verantwoordelijk is. Waarom is dat zo? Een veelgehoorde verklaring is zelfbedrog. Mensen zouden het makkelijker vinden om met hun eigen vervuilende levenskeuzes om te gaan als ze niet geloven dat de klimaatproblemen in de toekomst heel ernstig gaan zijn. “We noemen dit denkproces gemotiveerd redeneren”, zegt professor Florian Zimmermann, econoom aan de Universiteit van Bonn.
Gemotiveerd redeneren helpt ons om ons gedrag te rechtvaardigen. Iemand die meerdere keren per jaar op vakantie gaat, kan zijn gedrag bijvoorbeeld goedpraten met het excuus dat het vliegtuig zonder hem nog steeds zou vertrekken, of dat slechts één vlucht het verschil niet gaat maken, of dat door de mens veroorzaakte klimaatverandering helemaal niet bewezen is. Dit zijn allemaal voorbeelden van gemotiveerd redeneren. We verbuigen de feiten, zodat het positieve beeld van onszelf in stand blijft. En tegelijkertijd ook het schadelijke gedrag.
De rol van zelfbedrog
Maar welke rol speelt deze vorm van zelfbedrog nu echt bij de manier waarop mensen over klimaatverandering denken? Tot nu toe was er namelijk maar weinig wetenschappelijk bewijs voor te vinden. Gelukkig maakt de nieuwe studie een boel duidelijk. De Duitse onderzoekers voerden een reeks online-experimenten uit, waarbij de Amerikaanse proefpersonen in twee groepen werden verdeeld. Centraal in de experimenten stond een donatie van 20 dollar, die de eerste groep mocht verdelen over twee organisaties die zich allebei inzetten voor de strijd tegen klimaatverandering. De mensen in de tweede groep mochten kiezen of ze de 20 dollar weggaven aan de klimaatorganisaties of dat ze het geld in eigen zak staken. Ze mochten het geld na het onderzoek ook daadwerkelijk meenemen naar huis.
Weggeven of houden
“Iedereen die de donatie zelf houdt, moet dit tegenover zichzelf rechtvaardigen”, zegt Zimmermann. “Eén manier om dat te doen is door het bestaan van klimaatverandering te ontkennen.” Bijna de helft van alle proefpersonen in de tweede groep besloot het geld inderdaad in eigen zak te steken. Vervolgens wilden de wetenschappers natuurlijk weten waarom ze het niet hadden gedoneerd aan de klimaatorganisaties.
Als degenen die het geld voor zichzelf hielden hun daden rechtvaardigden met zelfbedrog, dan zouden ze een stuk sceptischer moeten zijn over klimaatverandering aan het einde van het experiment. “Toch vonden we daar geen enkel bewijs voor”, onthult Zimmermann.
Beter voor beleid
De twee volgende experimenten lieten exact hetzelfde zien. “Met andere woorden: we hebben in ons onderzoek geen enkele aanwijzing gevonden voor het idee dat dit soort zelfbedrog aan de basis ligt van de misvattingen over de oorzaken van klimaatverandering”, vat de econoom samen. Dit is op het eerste gezicht goed nieuws voor beleidsmakers, omdat het er nu op lijkt dat deze foute ideeën over klimaatverandering te corrigeren zijn, door mensen beter te informeren. Zouden klimaatontkenners zichzelf wel voor de gek houden, dan zal een betere informatievoorziening in de praktijk weinig uithalen.
Politieke identiteit
Toch adviseert Zimmermann om voorzichtig te zijn. “We zien in onze gegevens aanwijzingen voor een bepaalde variant van gemotiveerd redeneren. Het lijkt erop dat het ontkennen van door de mens veroorzaakte klimaatverandering onderdeel is van de politieke identiteit van bepaalde groepen mensen.”
Bij sommigen is het deel van hun identiteit geworden dat ze niet geloven in klimaatverandering. Het is een onderdeel van hun manier van denken en een belangrijk kenmerk dat hen onderscheidt van andere politieke stromingen. Daarom kan het hen eenvoudigweg niets schelen wat onderzoekers over dit onderwerp te zeggen hebben en zijn ze immuun voor rationele en wetenschappelijke bewijzen voor klimaatverandering.
