Letterlijk, zo blijkt uit nieuw onderzoek. De vissen schuren dan langs de haaien om van de jeuk – en de parasieten die deze veroorzaken – af te komen.
Dat is te lezen in het blad PLOS ONE. De studie handelt over zogenoemde pelagische vissen. Dit zijn vissen die in de open zee wonen. “Pelagische vissen doen dienst als gastheer voor een breed scala aan parasieten,” vertelt onderzoeker Chris Thompson. “Maar hun omgeving biedt ze weinig opties om die parasieten te verwijderen.”
Naar de haaien
Om toch van de parasieten af te kunnen komen, zetten grote pelagische vissen een nogal spannende stap: ze zoeken een haai op. En schuren vervolgens met hun lichaam langs de haai om af te rekenen met de parasieten – en daarmee ook de jeuk die deze veroorzaken.
De wetenschappers trekken die conclusie nadat ze zich over videobeelden die tussen 2012 en 2019 op 36 verschillende plekken wereldwijd van pelagische vissen waren gemaakt. Ze zagen met eigen ogen hoe pelagische vissen – zoals tonijnen en makreel – tegen haaien – zoals de grote blauwe haai en kortvinmakreelhaai – maar soms ook tegen soortgenoten aan schuurden. “We ontdekten dat ze er de voorkeur aan geven om met hun hoofd, ogen, kieuwdeksel en zijkanten – plekken waar parasieten veelvuldig te vinden zijn en waar door parasieten aangerichte schade ook de grootste impact heeft – te schuren (langs soortgenoten of haaien, red.),” stelt onderzoeker Jessica Meeuwig.
Groot en klein
Met name dat gewrijf tegen een haaienlijf is natuurlijk niet zonder risico, zo erkennen de wetenschappers. Maar de vissen lijken dat risico heel berekenend te benaderen. Zo viel het de onderzoekers op dat met name grotere pelagische vissen er de voorkeur aan geven om tegen haaien aan te schuren, terwijl de kleinere vissen liever hun soortgenoten gebruiken om zich van jeuk en parasieten te ontdoen. “Het suggereert dat het risico op predatie een limiterende factor is,” zo schrijven de onderzoekers over het geschraap langs haaien.
Zo hebben vissen dus hun voorkeuren als het gaat om de soort waar ze langs schuren. Maar ze hebben soms ook een voorkeur voor het lichaamsdeel waar ze langs bewegen, zo blijkt uit het onderzoek. Zo wrijven tonijnen het liefst langs de haaienstaart – maar zo af en toe ook langs het lichaam van soortgenoten, terwijl de regenboogstekelmakreel weer minder kieskeurig is; de onderzoekers zagen de vissen langs een breder scala aan locaties op zowel het haaienlijf als het lichaam van soortgenoten schuren.
Niet altijd succesvol
Hoewel op de videobeelden genoeg voorbeelden te zien waren van vissen die succesvol langs soortgenoten of haaien schuurden, waren er ook wel situaties waarin het schuren op het laatste moment toch niet doorging. Regenboogstekelmakrelen overkwam dat eigenlijk nooit, maar tonijnen wel. De onderzoekers noteerden 11 afgelaste wrijfpartijen, waarvan het grootste deel gepland stond op een haaienlijf. Meestal volgden de tonijnen een haai enige tijd om zich daarna in positie te brengen om te gaan wrijven. Het hele feest ging vervolgens niet door, doordat de haai plotseling van richting veranderde. En ook het wrijven langs soortgenoten ging niet altijd zonder slag of stoot; terwijl haaien geen pogingen doen om wrijvende vissen af te schudden (ze reageren er niet eens op), doen vissen wanneer een soortgenoot tegen hen aan schuurt, dat in veel gevallen wel.
Al met al zagen de onderzoekers op de beelden een breed scala aan pelagische vissen tegen andere zeebewoners aan schuren. Dat het gedrag tamelijk wijdverspreid is en sommige soorten daarbij zelfs een roofdier dat aan de top van hun voedselketen prijkt, benaderen, is goed te verklaren. Parasieten zijn namelijk óók een enorm risico. “Parasieten kunnen de fitheid van hun gastheren negatief beïnvloeden door grondstoffen en energie – normaliter gebruikt voor groei, voortplanting en andere lichaamsfuncties – af te tappen,” stelt Thompson. Geen wonder dat de vissen ver gaan om de parasieten van zich af te schudden.
Dat ze daarbij zelfs haaien benaderen, is intrigerend. Onderzoekers kunnen dat ook niet goed verklaren, maar vermoeden dat de haaien in trek zijn, vanwege hun bijzondere huid. “De haaienhuid bestaat uit kleine tand-achtige structuren (…) en voelt – en werd in pre-industriële tijden ook wel gebruikt – als schuurpapier. Dat ruwe oppervlak is geschikter voor de taak dan de relatief gladde huid van beenvissen.” Het is in ieder geval niet zo, zo schrijven de onderzoekers tevens, dat vissen met jeuk er bij gebrek aan beter voor kiezen om haaien te benaderen. Zo wijzen de wetenschappers erop dat ze de vissen vaker tegen haaien aan zagen schuren dan tegen soortgenoten. Bovendien blijken vissen zelfs in riffen – waar toch genoeg oppervlakken zijn waar ze tegenaan kunnen schuren – regelmatig tegen haaien aanwrijven. “Deze observaties suggereren dat haaien als het gaat om oppervlakken waar ze tegenaan kunnen schuren, de voorkeur hebben.”
En ergens maakt dat de onderzoekers dan ook wel een beetje bezorgd. Want de haaien staan er niet zo best voor. En als zij een rol spelen in de gezondheid van grotere pelagische vissen, vormt hun achteruitgang ook een bedreiging voor die vissen. “De krimp van haaienpopulaties in ‘s werelds oceanen en de afname van de gemiddelde omvang van soorten kan deze interacties beperken,” stelt Thompson. “En zo de mogelijke voordelen die met dit gedrag samenhangen eroderen en soorten waar reeds veel op gevist wordt en die zeer kwetsbaar zijn nog verder onder druk zetten.”
