Het Antropoceen is het tijdperk waarin het klimaat en de atmosfeer gevolgen ondervinden van menselijke activiteit. Wanneer begon dit tijdperk? Niet kort na de Tweede Wereldoorlog, zoals we twee maanden geleden schreven op Scientias.nl, maar mogelijk al in de zeventiende eeuw.
De mens laat al honderdduizenden jaren sporen achter op de aarde. Een goed voorbeeld is Messak Settafet. Dit is een regio in Libië, waar iedere vierkante meter 75 artefacten (oftewel: door de mens gemaakte objecten) liggen. Sommige voorwerpen zijn twee miljoen jaar oud en zijn dus gemaakt door onze verre voorouders. “Dit laat zien dat de mens toen al het landschap veranderde”, vertelt onderzoeker Mirazón Lahr. Zijn onderzoek verschijnt deze week in PLOS One.
Hoewel de mens al miljoenen jaren zijn rotzooi laat slingeren, is Messak Settafet niet een voorbeeld van de start van het Antropoceen. Maar wat is dan wel een keerpunt in de geschiedenis van de mens? Ongeveer tienduizend jaar geleden begon de mens bossen te kappen om ruimte te maken voor landbouw, maar ook dat is geen voorbeeld van het begin van het Antropoceen. De temperaturen stegen immers niet door menselijke activiteit.
De toename van wereldhandel
Een internationaal team van geologen beweert dat het Antropoceen in 1610 begon. Dit was ongeveer honderd jaar na de aankomst van de eerste Europeanen op het continent Amerika. “De toegenomen wereldwijde handel zorgde ervoor dat veel mensen zich begonnen te verplaatsen”, vertelt onderzoeker Simon Lewis van het University College in Londen. “Mais en aardappelen verhuisden van Amerika naar Europa, Afrika en Azië, terwijl tarwe en suiker werden geïmporteerd. Daarnaast stierven vijftig miljoen Amerikanen door Europese ziektes.”
Doordat vijftig miljoen Amerikanen – voornamelijk boeren – stierven, werden veel akkerlanden teruggegeven aan de natuur. Hierdoor breidde bossen zich in korte tijd uit, waardoor er meer koolstofdioxide kon worden opgenomen. Deze dip van koolstofdioxide in de atmosfeer is terug te vinden in ijskernen en vormt dus een meetbaar moment. “Dit is de start van het Antropoceen”, vindt Lewis.
Na de start van het Antropoceen nam de hoeveelheid koolstofdioxide in de atmosfeer sterk toe. In 2013 werd een historisch dieptepunt bereikt: meer dan 400 deeltjes koolstofdioxide per miljoen.
1610, 1945 of 1964?
Een speciale werkgroep is in het leven geroepen om het Antropoceen voor eens en voor altijd vast te stellen. Lewis en zijn collega’s vinden dat 1610 de start is, maar andere wetenschappers noemen 1945 en 1964. Op 16 juli 1945 werd namelijk de eerste atoombom tot ontploffing gebracht. Een keerpunt in de historie toen we een heel nieuwe energiebron gingen exploiteren. In de jaren zestig begon de extreme groei van de mensheid. De totale populatie nam ieder jaar met twee procent toe, met alle gevolgen van dien voor landbouw en voor de productie van voedsel.
Benieuwd naar de uitslag? Volgend jaar hoopt de werkgroep het tijdperk vast te stellen. Dankzij dit paper is de kans groot dat het jaar 1610 als ‘winnaar’ uit de bus komt.