Als vrouwen kinderen willen hebben ze niet eeuwig de tijd. Al na hun 35ste neemt de kans om zwanger te worden hard af. Men dacht altijd dat dit lag aan de kwaliteit van de eicellen. Maar er is meer aan de hand.
Volgens nieuw onderzoek van de University of California, San Francisco (UCSF) en het Chan Zuckerberg Biohub spelen ook de omliggende cellen en weefsels van de eierstok een cruciale rol bij het rijpen van eicellen en het tempo waarin de vruchtbaarheid afneemt.
“We dachten lange tijd dat eierstokveroudering simpelweg een kwestie was van de kwaliteit en kwantiteit van eicellen”, zegt hoofdonderzoeker Diana Laird van UCSF. “Wat wij nu hebben aangetoond, is dat de omgeving rondom de eicellen, dus de ondersteunende cellen, zenuwen en bindweefsels, ook verandert met de leeftijd.”
Hoger risico op ziektes
Als we dit beter begrijpen kan dat de algehele gezondheid van vrouwen verbeteren. Na de menopauze of na het verwijderen van de eierstokken neemt het risico op verschillende ouderdomsziekten namelijk toe. Het vertragen van dit verouderingsproces kan de risico’s verkleinen.
“Door moderne beeldvormingstechnieken en expertise op het gebied van twee soorten enkelcelsequencing, konden we de eierstok tot in ongekend detail bestuderen”, zegt Norma Neff, directeur van het Genomics Platform van het Biohub. “Deze technologiegedreven aanpak stelde ons in staat nieuwe celtypen te ontdekken, wat de basis legt voor toekomstige doorbraken op het gebied van voortplantingsgezondheid.”
Bijna 100.000 cellen bestudeerd
Laird en haar collega’s onderzochten hoe de eierstokken van muizen en mensen normaal verouderen. Met een nieuwe 3D-beeldvormingstechniek konden ze eicellen zichtbaar maken zonder de organen in dunne plakjes te hoeven snijden. In muizen van een leeftijd die overeenkomt met 30 tot 40 menselijke jaren zagen ze een sterke afname van zowel onrijpe als groeiende eicellen, vergelijkbaar met vrouwen die moeite hebben om via IVF zwanger te worden.
Nadat de onderzoekers bijna 100.000 cellen van muizen en mensen hadden onderzocht, identificeerden ze uiteindelijk 11 belangrijke celtypes die in de eierstokken voorkomen. Daar zat één verrassing bij: gliacellen, een type ondersteunende cel dat doorgaans wordt geassocieerd met zenuwen en dat het meest uitgebreid is onderzocht in de hersenen, bevonden zich ook in de eierstokken.
Niet gelijk verdeeld
In menselijke eierstokken ontdekten ze bovendien dat eicellen niet gelijkmatig verspreid zijn, maar in clusters voorkomen, omringd door eicelvrije zones. Naarmate vrouwen ouder worden, neemt de dichtheid van deze clusters af.
“Dit was ook een verrassing. We gingen ervan uit dat eicellen gelijkmatiger verspreid zouden zijn, gebaseerd op wat we zien in de zich ontwikkelende eierstok”, zegt Laird. “Dit toont aan dat zelfs binnen één eierstok de omgeving rond een eicel invloed kan hebben op hoe lang ze meegaat en hoe goed ze rijpt.”
Verder bleek dat zenuwcellen in de eierstokken een grotere rol spelen dan gedacht. Onderzoekers vonden dicht vertakte netwerken van zenuwen die met de leeftijd nog dichter werden. Als ze deze zenuwen bij muizen verwijderden, bleven er meer eicellen over, maar rijpten er minder, een aanwijzing dat het zenuwstelsel mede bepaalt wanneer eicellen beginnen te groeien.
Hele ecosysteem
Daarnaast zagen de onderzoekers dat bindweefselcellen (fibroblasten) bij oudere vrouwen ontstekingen en littekenvorming veroorzaken, jaren eerder dan vergelijkbare schade in andere organen, zoals de longen of de lever. “Dit alles wijst op een geheel nieuwe onderzoekslijn naar hoe zenuwen, bloedvaten en andere celtypen met eicellen communiceren”, zegt Laird. “Het laat zien dat eierstokveroudering niet alleen draait om de eicellen zelf, maar om hun hele ecosysteem.”
De onderzoekers kijken nu of bepaalde medicijnen het tempo van eierstokveroudering kunnen vertragen. ”Het geheim van de jeugd zou weleens de eierstok kunnen zijn”, zegt onderzoeker Eliza Gaylord. “Het vertragen van de veroudering van de eierstokken kan bijdragen aan gezonder ouder worden in het algemeen.”
