Waarom muziek ons raakt

Tranen met tuiten als dat ene liedje op de radio is. Opgekropte boosheid die naar buiten komt als u een nummer hoort over onrecht en leed. Of een warm gevoel van binnen als die zanger zijn hit weer laat horen. Muziek is emotie. Het raakt mensen. Maar waarom eigenlijk? En hoe werkt dat dan? Voelt iedereen hetzelfde? En wat of wie zorgt ervoor dat die tranen blijven komen?

Evolutionair gezien heeft het geen nut dat de tranen over de wangen biggelen zodra een artiest dat ene liedje inzet. Het helpt ons niet om te overleven, sterker nog: het maakt ons op dat moment zwakker. Het feit dat de één het bewuste liedje misschien prachtig vindt, terwijl de ander de radio het liefst uit doet, maakt de kwestie nog veel ingewikkelder, maar ook fascinerend. Vandaar dat menig wetenschapper zich al op het fenomeen emotie & muziek heeft gestort. Vooralsnog met bescheiden resultaat. Want hoe verklaar je een gevoel?

Mooi of pijnlijk?
Soms heeft de manier waarop u op een liedje reageert alles te maken met de situatie waarin de muziek zich manifesteert. Stel: u zit in een restaurantje met de partner van uw dromen en een prachtig liefdesliedje komt voorbij. Dan zult u daar wellicht heerlijk van genieten. Maar als diezelfde droompartner net uw hart heeft gebroken, doet hetzelfde liedje heel veel pijn. Omgeving speelt dus een rol. Datzelfde geldt voor herinneringen, de stemming en persoonlijkheid. Ook de manier waarop u tegen muziek aankijkt, heeft invloed. Als u in een heel muzikaal gezin bent opgegroeid, speelt muziek een heel andere rol in uw leven dan in het leven van uw buurvrouw bij wie muziek luisteren altijd uit den boze was.

Minor of major?
De emotie die u bij bepaalde muziek ervaart, heeft niet alleen met uzelf, maar ook met de muziek te maken. Zo is uit wetenschappelijk onderzoek gebleken dat mensen bij snelle tempo’s en muziek in major vrolijker worden. Langzame liedjes of muziek in minor maken eerder verdrietig. Snelle tempo’s in combinatie met dissonantie maken mensen angstig. Muziek raakt ons dus. Maar in welke mate verschilt per persoon. Onderzoeker Emery Schubert nam daar in 2004 geen genoegen mee en ontwikkelde een formule waarmee hij kon voorspellen hoe mensen op een bepaald muziekstuk zouden reageren. Terwijl hij daar met bezig was, ontdekte hij dat de ene factor zwaarder weegt dan de andere. Zo is het volume waarmee de muziek wordt afgespeeld het belangrijkst. Daarna volgt het tempo. Ook de melodie en de instrumenten spelen een rol. Een stijgende melodie en vele instrumenten maken de luisteraar vrolijker, zo meldt ABC.

Pianissimo in het kwadraat
Met die onderzoeksresultaten op zak besloot Schubert een stap verder te gaan. “Als muziek verandert en de emoties veranderen dan moet het wiskundig gezien mogelijk zijn om de inhoud van de muziek te gebruiken om de emotionele reactie te voorspellen,” bedacht hij. Schubert liet 67 vrijwilligers naar vier totaal verschillende muziekstukken luisteren. De vrijwilligers gaven de manier waarop en de mate waarin ze geëmotioneerd waren aan door met hun muis over een computerscherm te bewegen. Daarop legde Schubert die data en het muziekstuk naast elkaar om een model te maken. Hij lette hierbij op het volume, het tempo, de tekst, de hoogte en de toonkleur van de muziek. Daar rolde een heuse muziekformule uit. Helaas is die maar in beperkte mate toepasbaar. “Onze emotionele reactie op muziek is heel complex en heeft veel te doen met hetgeen we tijdens het luisteren inbrengen, bijvoorbeeld herinneringen, verwachtingen en conditie.”

Het popidool verklaard
En dat brengt ons dan weer terug bij de vraag waarom muziek ons evolutionair gezien zo nodig moet raken. Darwin bedacht er in 1871 in zijn boek The Descent of Man een reden voor. Hij dacht dat mensen muziek maakten en konden waarderen om zich te kunnen voortplanten. Daarmee projecteert hij een theorie die in het dierenrijk zeker opgaat, op mensen. Veel vogels gebruiken hun prachtige geluiden om een partner te lokken. Hoewel weinig mannen tegenwoordig nog een liedje aanheffen voor ze de vrouw mee uit vragen, lijkt er toch een kern van waarheid in Darwins woorden te zitten. Zo verklaart het waarom hele zalen in katzwijm vallen voor die ene zanger of zangeres die eigenlijk helemaal niet zo knap of sexy is, maar gewoon heel goed kan musiceren. Muziekpsycholoog David Huron vertelt aan Scientific American dat er nog een reden is waarom muziek evolutionair gezien belangrijk is. “Muziek is een uitstekend instrument om de stemmingen van mensen in een groep op één lijn te krijgen,” meent hij. Een sterk gebonden groep heeft een grotere kans om het hoofd op alle fronten boven water te houden. Dat muziek mensen bindt, staat buiten kijf. Ooit wel eens het volkslied ingezet? Precies!

WIST U DAT…

In het brein
Wat we wel met alle zekerheid kunnen vaststellen, is het proces waarmee muziek in het brein wordt verwerkt. Zodra de tonen ‘binnenkomen’ worden deze doorgestuurd naar de gehoorschors in de temporale kwab. Als het niet zulke plezierige muziek is, wordt de cingulate cortex geactiveerd. Deze roept een naar gevoel op dat vergelijkbaar is met een conflict op emotionele pijn. Als het hele prettige tonen zijn, dan wordt het hersengedeelte dat ons beloont met een fijn gevoel na bijvoorbeeld drugs, voedsel of seks geactiveerd.

Hoe wankel hun evolutionaire basis ook is: de lach, de traan en het lied blijven. Daarmee blijft ook de zoektocht naar een verklaring voor de kracht van de muziek gaande. Het lijkt een oneerlijke strijd, want hoe verklaar je de opgekropte tranen bij Papa van Stef Bos, de trots bij het Wilhelmus en de lach bij het hilarische Flappie van Youp van ‘t Hek. Het lijkt erop dat u dat toch echt moet voelen.

Bronmateriaal

"Music, Emotion and the Brain" -Serendip.brynmawr.edu
"Music moves in a mathematical way" - ABC.net.au
"De muzikale mens" - Intermediair.nl
"Music and the Brain" - Scientific American
"Music and the brain" - Wikipedia.org
Afbeelding bovenaan dit artikel: StockSnap / Pixabay.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd