Waarom krijgen we nog steeds kippenvel?

Onderzoekers denken eindelijk het mysterie omtrent het krijgen van kippenvel ontrafeld te hebben.

Als je je ooit hebt afgevraagd waarom we eigenlijk kippenvel krijgen, dan ben je in goed gezelschap. Charles Darwin deed dat bijvoorbeeld ook, net als heel wat hedendaagse wetenschappers. Kippenvel heeft voor dieren met een dikke vacht een duidelijke functie, omdat het hen beschermt tegen kou. Maar wij mensen lijken toch niet echt te profiteren van deze biologische reactie. Dus… waarom krijgen ook wij nog altijd kippenvel?

Voorouders
“Kippenvel had voor onze voorouders die miljoenen jaren geleden leefden en meer en dikker lichaamshaar hadden, hoogstwaarschijnlijk een duidelijke functie,” zegt onderzoeker Ya-Chieh Hsu tegen Scientias.nl. “Ze hadden waarschijnlijk baat bij een dergelijk mechanisme.” Door het recht opstaan van de haren, kan er tussen de haren in een isolerend luchtlaagje ontstaan, waardoor je minder snel afkoelt. Kippenvel houdt dus eigenlijk warmte vast en vergroot hierdoor de overlevingskansen. Ook veel diersoorten kunnen nog altijd kippenvel krijgen, al is dit voorbehouden aan zoogdieren omdat deze een vacht hebben. Je zou dus zeggen dat kippenvel een overblijfsel uit de evolutie is, geërfd van onze behaarde voorouders. De vraag is echter waarom deze reactie eigenlijk in de loop van de tijd niet langzaam in mensen is verdwenen. Is het echt slechts een overblijfsel, of zou het toch nog een onderliggende functie kunnen hebben?

Mysterie
Het fenomeen kippenvel was lange tijd een raadselachtig verschijnsel. Als het koud is, heeft kippenvel zoals hierboven te lezen is, een duidelijke functie. Tevens zorgen rechtopstaande haren van de vacht ervoor dat een dier er groter en dus gevaarlijker uitziet. Mensen hebben voor deze afschrikwekkende functie van kippenvel echter veel te weinig haar op hun lichaam. Er zijn geen verhalen van leeuwen die bibberend terugdeinzen voor een persoon met kippenvel. Ook zorgen de rechtopstaande haartjes bij ons niet voor een isolerend laagje. Er blijft gewoonweg onvoldoende lucht tussen onze schamele vachten hangen om ons te beschermen tegen kou. Kleding werkt vele malen beter, en is bovendien sociaal beter geaccepteerd. Dus wat maakt dat wij toch nog steeds kippenvel krijgen?

In een nieuwe studie hebben de onderzoekers nu ontdekt waarom wij nog steeds kippenvel krijgen. Als je kippenvel krijgt, gaan de haartjes op je borst, onderarmen en benen rechtop staan. Dit wordt veroorzaakt door het samentrekken van spiertjes aan de onderkant van het haarzakje. Door het samentrekken van de spiertjes ontstaan kleine deukjes in de huid, waardoor de huid rondom de haar als bergjes te zien is. En die spiertjes blijken nog steeds een waardevolle functie te vervullen. “De spier die samentrekt om kippenvel te creëren, is nodig voor de verbinding tussen de zenuw en de follikelstamcellen (stamcellen van de haarzakjes, red.),” legt Hsu uit. “Dus zelfs als we niet zo vaak meer kippenvel krijgen, hebben we nog altijd dezelfde cellen en dezelfde anatomische verbinding achter kippenvel nodig. We hebben de spier nodig om de zenuw in de huid te behouden. En we hebben ook deze zenuw nodig om de follikelstamcellen te reguleren.”

Verbinding
De wisselwerking tussen de zenuw en de spier is overigens algemeen bekend. Dit vormt namelijk de cellulaire basis voor kippenvel: de kou triggert neuronen om een zenuwsignaal uit te zenden en de spier reageert erop door samen te trekken en de haren rechtop te laten staan. Maar toen de onderzoekers de huid nog wat beter onder de loep namen, ontdekten ze dat de zenuw niet alleen in verbinding staat met de spier, maar ook een directe verbinding vormt met follikelstamcellen. In feite wikkelen de zenuwen zich als een lint rondom deze stamcellen. “Deze bevinding was heel verrassend en opwindend,” zegt Hsu. “Neuronen geven normaal gesproken de voorkeur aan verbindingen met andere prikkelbare cellen, zoals andere neuronen of spieren met synapsen. We waren dan ook zeer verrast toen we synaps-achtige verbindingen ontdekten tussen de zenuw en een stamcel.”

Als reactie op de kou trekt de spier (roze) in de haarzakjes samen, wat resulteert in kippenvel. Maar daarnaast geeft de zenuw (groen) neurotransmitters af die gericht zijn op follikelstamcellen (blauw), wat haargroei stimuleert. Afbeelding: Shwartz, Gonzalez-Celeiro, Chen, et al./ Cell

Kou
De onderzoekers ontdekten tevens hoe langdurige kou de zenuwen in een hogere staat van alertheid kan brengen. “Bij kou geeft de zenuw veel meer neurotransmitters af,” legt Hsu uit. Dit veroorzaakt op korte termijn kippenvel. Maar als de kou aanhoudt, kan het op lange termijn meer haargroei stimuleren. “Kortom, wat we ontdekten was dat de cellen die kippenvel veroorzaken (de zenuw en de spier) ook essentieel zijn voor het reguleren van de stamcellen, die het haarzakje en het haar regenereren.” De haarzakjes, stamcellen en zenuwen vormen eigenlijk een gesloten cirkel die elkaar nodig hebben. De zenuw is de signaalcomponent die de stamcellen activeert via neurotransmitters, terwijl de spier de structurele component is waardoor de zenuwvezels rechtstreeks contact kunnen maken met de follikelstamcellen.

De onderzoekers bevestigden in latere experimenten dat de spier inderdaad een essentiële schakel is tussen de zenuwen en de follikelstamcellen. Toen ze de spier die verbonden was met de haarzakjes weghaalden, trok ook de zenuw zich terug en ging de verbinding met de follikelstamcellen verloren.

Dankzij de studie weten we nu dus eindelijk waarom we nog steeds kippenvel krijgen. Maar waarom heeft het toch zolang geduurd voordat we de reden achter zoiets gewoons als kippenvel door hebben? “Er zijn veel voorkomende verschijnselen waarvan de onderliggende biologische basis nog steeds niet begrijpen,” zegt Hsu desgevraagd. “Het krijgen van kippenvel is slechts een voorbeeld. Als wetenschapper denk ik dat het altijd erg bevredigend is om een gangbaar fenomeen te nemen, rigoureuze experimenten uit te voeren en de wetenschap voor zichzelf te laten spreken. Onze studie stelde ons in staat om een beetje anders naar kippenvel te kijken. We beschouwden het niet alleen als een reactie, maar kwamen erachter dat er drie weefsels met elkaar verbonden zijn: de follikelstamcellen, spieren en haarzakjes. Ten slotte hebben we jaren besteed om instrumenten te bouwen waarmee we verschillende celtypen in de huid kunnen bestuderen. Wetenschap is vol verwondering. Ik denk dat er een nieuwsgierige geest nodig is, samen met vastberadenheid en het doorzettingsvermogen om iemands nieuwsgierigheid na te jagen.”

Hoewel de onderzoekers nu het geheim achter het krijgen van kippenvel hebben ontrafeld, blijven er nog steeds vragen onbeantwoord. We krijgen bijvoorbeeld niet alleen kippenvel door kou, maar bijvoorbeeld ook als we bang zijn, of prachtige muziek horen. “Wat hier precies aan ten grondslag ligt, weten we niet,” zegt Hsu. “Dat zou iets heel interessants zijn om in de toekomst te verkennen.”

Bronmateriaal

"Getting to the bottom of goosebumps" - University of Harvard

Interview met Ya-Chieh Hsu

Afbeelding bovenaan dit artikel: physicsgirl via Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd