Waarom je bij het zien van een staafdiagram altijd een beetje op je hoede moet zijn

Een staafdiagram blijkt ons oordeel sterk te vertekenen. Zo zijn we een stuk pessimistischer als informatie gepresenteerd wordt in een staafdiagram ten op zichtte van een lijn- of puntgrafiek.

Een grafiek is niets meer dan een plaatje dat informatie weergeeft door middel van lijnen en figuren. Het visualiseert numerieke gegevens en zet getallen om in een gemakkelijker te begrijpen beeld. Er bestaan verschillende soorten grafieken, waaronder de staafdiagram, lijngrafiek en puntgrafiek. Deze grafieken geven allemaal dezelfde informatie op een andere manier weer. Ze veranderen de gegevens dus niet, maar vertegenwoordigen ze gewoon. Toch blijkt dat de manier waarop we informatie interpreteren, sterk afhangt van het soort grafiek dat we te zien krijgen, zo toont een nieuwe studie aan.

Studie
Onderzoekers verzamelden ruim vierduizend deelnemers, die elk een grafiek (staafdiagram, lijngrafiek of puntgrafiek) te zien kregen. De grafieken presenteerden de verkoopcijfers van een fictief bedrijf. Vervolgens werd aan de proefpersonen gevraagd een voorspelling te doen over toekomstige verkopen, gebaseerd op de trends tot nu toe. Anders gezegd, ze moesten bepalen hoeveel verkopen ze dachten dat het bedrijf zou maken in de acht weken die volgden.

Staafdiagram
De eerste bevindingen uit dit experiment zijn logisch. Zo blijkt dat als het aantal verkopen in de weergegeven grafiek week na week toenam, de deelnemers over het algemeen voorspelden dat de verkopen verder zouden stijgen. Wanneer de verkoop in een grafiek afnam, waren de deelnemers somberder over de toekomst. Wat echter opvallend is, is dat deelnemers bij veel verschillende soorten trends consequent dachten dat de verkoop lager zou zijn als de gegevens werden gepresenteerd in een staafdiagram. In dat geval waren ze veel pessimistischer over de toekomstige verkoop dan wanneer dezelfde gegevens in een lijn- of puntgrafiek waren weergegeven.

Voorspellingen
Het is een opvallende ontdekking. Het lijkt er namelijk op staafdiagrammen ons oordeel sterk vertekenen. “In de afgelopen jaren hebben veel mensen grafieken bestudeerd, of het nu gaat om het aantal corona-gevallen, elektriciteitsprijzen of inflatiecijfers,” zegt onderzoeker Stian Reimers. “We proberen door middel van grafieken te achterhalen wat er komen gaat. Uit ons onderzoek blijkt nu dat onze voorspellingen van wat we denken dat er gaat gebeuren niet alleen worden beïnvloed door de trends waar we naar kijken, maar ook door de soort grafiek waarin ze worden weergegeven.”

Waarom?
Een prangende vraag is waarom de deelnemers een stuk pessimistischer waren als informatie gepresenteerd werd in een staafdiagram ten op zichtte van een lijn- of puntgrafiek. De onderzoekers veronderstelden dat misschien de zwaar gearceerde gebieden binnen een staaf teveel de aandacht trekken. En dus vervingen ze in een volgend experiment de gekleurde staven voor niet gearceerde exemplaren. In een vierde experiment tekenden de onderzoekers ook nog eens de staven aan de bovenkant van de grafiek in plaats van aan de onderkant. De veranderingen waren tevergeefs. Zo vonden de onderzoekers alsnog dezelfde lagere prognoses wanneer gegevens in deze aangepaste staafdiagrammen werden gepresenteerd.

Beslissingen
Het betekent dat je bij het zien van een staafdiagram een beetje op je hoede moet zijn. Het kan namelijk verstrekkende gevolgen hebben voor de manier waarop we informatie interpreteren. “De bevindingen hebben implicaties voor ons allemaal,” zegt Reimers. “Het kan bijvoorbeeld invloed hebben op een beslissing over of het wel of niet veilig is om kwetsbare familieleden te bezoeken en of we het ons kunnen veroorloven een hypotheek af te sluiten.” Maar het kan ook grote gevolgen hebben voor de vele bedrijven die analyses uitvoeren, zo merken de onderzoekers op. Vooral in situaties waarin iemand een korte blik op een grafiek werpt en inschat hoe hij of zij denkt dat een trend zich verder zal ontwikkelen.

Reimers is echter van mening dat de ontdekte vertekening van ons oordeel bij het zien van een staafdiagram ook een voordeel kan hebben. Zo hebben mensen van nature al bepaalde vooroordelen, legt hij uit. “Veel van deze vooroordelen die mensen vertonen wanneer ze trends proberen te begrijpen, zijn ingebakken in de manier waarop ze de wereld om zich heen zien. En dat is moeilijk te veranderen. Waar we echter wel controle over hebben, is de keuze voor een soort grafiek. Dit betekent dat we soms voor een bepaalde grafiek kunnen kiezen om vastgeroeste vooroordelen van mensen ongedaan te maken. We kunnen mensen dan helpen een nauwkeuriger oordeel te vellen.”

Bronmateriaal

"New study suggests that when forecasting trends, reading a bar chart versus a line graph biases our judgement." - City, University of London

Afbeelding bovenaan dit artikel: sasirin pamai's Images (via canva.com)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd