Het oude Europa vergrijst steeds verder, terwijl er almaar minder kinderen worden geboren. Dat legt grote druk op onder meer de zorg en de pensioenvoorziening. Reden voor wetenschappers om jongeren te vragen waarom ze niet of pas laat aan kinderen beginnen. Belangrijk thema: onzekerheid over de toekomst.
Demografiewetenschapper Daniele Vignoli liet in totaal achthonderd jonge koppels uit Italië en Noorwegen krantenkoppen zien over de economie. Hij wilde achterhalen in hoeverre negatieve mediaberichten effect hebben op de keuze van mensen om wel of niet aan kinderen te beginnen.
Geen huis, geen baan
Een aantal van de 1600 ondervraagden, die tussen de 20 en 40 jaar oud waren, vertelde dat hun eigen financiële problemen – met name een gebrek aan werk of goede woning – ervoor zorgden dat ze niet het gevoel hadden klaar te zijn voor een kind. Anderen noemden een toegenomen angst over de staat van de wereld. “Onze resultaten maken heel duidelijk dat de voortplanting beïnvloed wordt door narratieven over de toekomst”, zegt Vignoli, professor aan de University of Florence. Angst voor de toekomst leidt ertoe dat meer en meer mensen in Europa kinderen uitstellen of ze helemaal niet meer willen, aldus de onderzoeker.
Het geboortecijfer ligt in Europa momenteel op 1,53 geboorten per vrouw. Nederland zit daar met 1,55 net boven. Ter vergelijking: in Italië bedroeg het geboortecijfer in de jaren 60 nog 2,4, nu is het 1,25. Met deze cijfers krimpt de bevolking, migratie niet meegerekend. En dat terwijl Europa sterk vergrijst: vorig jaar was meer dan de helft van de Europeanen ouder dan 44,4 jaar, ruim een vijfde was boven de 65.
Overal crisis
Jonge mensen groeien op in een wereld die kampt met talrijke crises, zoals de opwarming van de Aarde, een oorlog aan de rand van het continent, een pandemie en een economische recessie. Het leidt allemaal tot angst en onzekerheid, maar de onderzoekers waren vooral geïnteresseerd in het effect van de financiële crash in 2007-2008 op het geboortecijfer.
Normaal gesproken zorgt een economische dip voor een tijdelijke afname van het aantal geboortes, maar de bankencrisis luidde het begin in van een dalend geboortecijfer dat zich niet meer herstelde. Volgens de onderzoeker begon toen het tijdperk waarin mensen onzekerheid ervaren over de toekomst.
Opkomst van AI
Dat komt volgens werkgelegenheidsexpert Anna Matysiak ook door de automatisering en opkomst van kunstmatige intelligentie (AI). “Veranderingen op de arbeidsmarkt hebben belangrijke gevolgen voor het geboortecijfer, omdat ze voor onzekerheid zorgen”, legt ze uit. “Maar de noodzaak tot omscholing en aanpassing kost ook tijd, die anders kon worden besteed aan het grootbrengen van kinderen.”
In haar onderzoek toonde ze aan dat mensen met beroepen die door technologie overbodig dreigen te worden er vaker voor kiezen om het krijgen van kinderen uit te stellen. Deze mensen moeten op zoek naar ander werk of zijn tijd kwijt aan scholing. Zulke veranderingen kunnen het gezinsleven destabiliseren. Koppels die dergelijke uitdagingen meemaken op hun werk gaan ook vaker uit elkaar.
Positief effect van thuiswerken
Thuiswerken, dat sinds de coronapandemie in zwang raakte, kan er juist toe leiden dat koppels meer dan één kind nemen, stelt Matysiak. De groeiende flexibiliteit op het werk heeft er echter nog niet voor gezorgd dat mensen ook eerder aan kinderen beginnen.
Matysiak en Vignoli denken dat het geboortecijfer in de toekomst alleen maar verder onder druk komt te staan, vooral doordat de snelle opkomst van kunstmatige intelligentie voor veel onzekerheid zorgt. Beide onderzoekers stellen dat koppels meer steun nodig hebben van de overheid, zowel op het werk als thuis, om hen genoeg vertrouwen te geven om een gezin te beginnen of uit te breiden.
Tijd voor actie
Zo zou er onder andere meer training en advies moeten komen om mensen aan het werk te houden. Ook zijn er meer regels nodig die werknemers beschermen tegen te lange werkweken en die de werk-privébalans verbeteren.
Het is in ieder geval zeker dat er iets moet gebeuren, aangezien de Europese bevolking alleen maar ouder wordt en steeds meer afhankelijk is van jongere generaties. Afnemende geboortecijfers leiden uiteindelijk tot onzekerheid voor iedereen. “Demografie definieert ons verleden, maar bepaalt ook onze toekomst”, besluit Vignoli.
