Het streepje ontstaat door BlueWalker 3: een recent gelanceerde satelliet die één van de helderste (en daarmee voor astronomen één van de irritantste) objecten aan de nachthemel werd.
Het gebeurde op 10 september 2022. Toen lanceerde het bedrijf AST SpaceMobile een prototype-satelliet, genaamd BlueWalker 3. De satelliet nestelde zich in een lage baan om de aarde. Met een antenne-array dat zo’n 64 m2 beslaat, is het momenteel het grootste commerciële antennesysteem dat hier te vinden is. Een knap staaltje werk van AST SpaceMobile, zou je denken, dat – volgens de site – ten doel heeft als eerste en enige vanuit de ruimte een wereldwijd, cellulair breedbandnetwerk te creëren.
Enorme verschuiving
Maar astronomen denken daar heel anders over. Sterker nog: ze staan op hun achterste benen. “BlueWalker 3 zorgt voor een enorme verschuiving in de satellietconstellatie-kwestie en zou ons allemaal aan het denken moeten zetten,” aldus Piero Benvenuti, directeur van het Center for the Protection of the Dark and Quiet Sky from Satellite Constellation Interference (CPS), onderdeel van de International Astronomical Union (IAU).
Helderheid
Het is natuurlijk niet voor het eerst dat de astronomische gemeenschap zich zorgen maakt over de talloze satellieten die bedrijven in de ruimte brengen. Eerder waren die zorgen er bijvoorbeeld ook omtrent StarLink; de satellietconstellatie van SpaceX die al meer dan 2500 satellieten telt en nog altijd niet af is. Maar BlueWalker 3 zorgt – voor zover mogelijk – dus voor nog meer onrust. “Het grote verschil zit ‘m in dat heel grote antenne-array dat 64 vierkante meter meet,” vertelt Benvenuti aan Scientias.nl. “En nodig is om met het mobiele cellulaire netwerk te communiceren. Hoewel het aantal satellieten veel lager ligt dan bijvoorbeeld bij de Starlink-constellatie het geval is, ligt hun schijnbare helderheid veel hoger, zelfs bijna net zo hoog als de helderdere sterren.”
Het is geen giswerk van Benvenuti; metingen – gecoördineerd door ‘zijn’ CPS en wereldwijd uitgevoerd – wijzen namelijk uit dat BlueWalker 3 op dit moment één van de helderste objecten aan de nachthemel is. De satelliet is zelfs bijna net zo helder als Antares en Spica (respectievelijk op 14 en 15 sterren na de helderste sterren aan de nachthemel).
Onbruikbare observaties
Daarmee is de impact die BlueWalker 3 op de ongerepte nachthemel heeft, groot, zo stelt Benvenuti. En ook astronomen kunnen serieuze hinder gaan ondervinden van BlueWalker 3 en kornuiten – want het ligt in de lijn der verwachtingen dat de komende jaren nog honderden van deze flinke satellieten in een lage baan om de aarde zullen worden gebracht. Zo kunnen satellieten met een schijnbare helderheid zoals die van BlueWalker 3 de gevoelige instrumenten waarmee astronomen de nachthemel afturen, verblinden. “En de observaties in feite onbruikbaar maken.”
Radio-astronomie
Maar niet alleen de visuele observaties komen in het gedrang, benadrukt Benvenuti. Er zijn met name ook grote zorgen over de impact die de satellieten hebben op de radio-astronomie. BlueWalker 3 kun je namelijk zien als een enorme telefoonmast in de ruimte die krachtige radiogolven uitzendt. “Grote radio-observatoria bevinden zich in afgelegen gebieden, omdat ze daar de minste hinder ondervinden van verstoring door mobiele telefonie. Maar als de microgolven straks direct vanuit de lucht komen, is er geen enkele regio op aarde meer immuun voor verstoring.”
In gesprek met bedrijven
Het is een zorgelijk toekomstbeeld. En reden voor CPS om met AST SpaceMobile om tafel te gaan zitten. Die gesprekken zijn zeker niet zinloos, zo benadrukt Benvenuti. “Alle bedrijven waarmee we tot op heden contact hebben gehad, zijn pro-actiever geworden in het – in nauwe samenwerking met de International Astronomical Union – bestuderen en implementeren van maatregelen die de impact die ze op de nachthemel hebben, beperken.” Maar aam het einde van de rit is dat misschien wel niet genoeg. “De neiging om steeds grotere satellieten te lanceren, kan de effectiviteit van die maatregelen teniet doen.”
VN
Behalve met de betreffende bedrijven zelf, probeert de IAU ook via de Verenigde Naties en dan met name via het Committee for the Peaceful Use of Outer Space iets te bereiken. “We jagen actief consensus na omtrent regels of in ieder geval richtlijnen die de negatieve impact van satellietconstellaties aan banden leggen. Maar het is niet eenvoudig en kost veel tijd om consensus te bereiken met 100 VN-delegaties. De economische en strategische nationale belangen zijn ook heel groot.”
Aanpassen
En zo lijken de satellietconstellaties nog wel even een probleem te blijven. Een probleem dat alleen maar groeit; het Amerikaanse Government Accountability Office schatte eerder dit jaar dat er bijna 5500 actieve satellieten in een baan om de aarde cirkelen en dat daar tegen 2030 naar verwachting nog eens 58.000(!) satellieten bijkomen. Het lijkt er dan ook op dat we met die satellieten moeten leren leven. En hetzelfde geldt voor astronomen. “Uiteindelijk zullen we onze toevlucht moeten nemen tot het vermijden van lichtsporen van satellieten,” denkt Benvenuti. “Maar dan moet je wel – heel nauwkeurig en op elk moment en vanaf elk observatorium gezien – hun positie aan de nachthemel weten. Het creëren van een dergelijke service ten behoeve van de astronomische gemeenschap is niet eenvoudig en vereist een grote financiële investering.”
Is een afscheid van de ongerepte nachthemel dan echt onafwendbaar? Benvenuti is nog niet bereid de moed volledig op te geven. “De ongerepte nachthemel wordt erkend als werelderfgoed en het waarnemen van kosmische fenomenen is belangrijk om de fysieke realiteit beter te gaan begrijpen. Daarom zou een donkere en stille nachthemel ook echt beschermd moeten worden tegen verstoring. Maar het vinden van een acceptabele compromis tussen de technologische evolutie en de mogelijkheid om onze wetenschappelijke kennis te blijven vergroten, is niet gemakkelijk en vereist een doordachte en intellectueel eerlijke analyse. Uiteindelijk zal de wereldgemeenschap moeten beslissen wat nu echt prioriteit heeft als we als mensheid echte, wereldwijde vooruitgang willen boeken.”
