Weet je nog dat je vroeger leerde dat een koppel gemiddeld 2,1 kinderen moet krijgen om de bevolking stabiel te houden? Nou, vergeet dat maar.
Wetenschappers hebben ontdekt dat we mogenlijk eigenlijk 2,7 kinderen per vrouw nodig hebben om uitsterven te voorkomen. Ja, je leest het goed: 2,7! Dat is een stuk meer dan we dachten, en het kan grote gevolgen hebben voor landen waar het aantal baby’s al jaren daalt.
De wetenschappers, die hun studie publiceerden in het vakblad PLOS One, ontdekten dat het traditionele vervangingscijfer van 2,1 kinderen per vrouw, dat al decennia als standaard wordt beschouwd, een aantal cruciale factoren over het hoofd ziet: toevallige schommelingen in wie wel of geen kinderen krijgt, evenals sterftecijfers en de waarschijnlijkheid dat sommige mensen gewoon nooit kinderen gaan krijgen.
Vooral in kleinere groepen van belang
De meeste modellen gaan ervan uit dat de bevolking zo groot is dat individuele verschillen elkaar opheffen, legt het onderzoeksteam uit in PLOS One. Maar in kleinere groepen of over lange periodes kunnen die willekeurige variaties een groot verschil maken. Met andere woorden: zelfs als het gemiddelde klopt, kan puur toeval ervoor zorgen dat een bevolking langzaam uitsterft.
Om dit te onderzoeken, gebruikten de wetenschappers wiskundige modellen waarin deze toevalsfactor, ook wel demografische stochasticiteit genoemd, werd meegenomen. En wat bleek? Zelfs met een vruchtbaarheidscijfer van 2,1 kinderen per vrouw is er op lange termijn een aanzienlijk risico dat de bevolking uitsterft.
Meeste familielijnen verdwijnen in paar generaties
Dit is vooral slecht nieuws voor landen waar het geboortecijfer al jaren onder de 2,1 ligt. Denk aan Italië (1,24 kinderen per vrouw), Japan (1,26), of zelfs Nederland (1,49). Het onderzoek laat zien dat bij een vruchtbaarheidscijfer onder de 2,7 de meeste familielijnen binnen een paar generaties uitsterven. Slechts een paar gelukkigen overleven.
Nu, geen paniek: de mensheid als geheel staat niet op het punt te verdwijnen. We zijn met miljarden, dus er is nog tijd. Maar voor kleine, geïsoleerde gemeenschappen, of zelfs hele landen met een krimpende bevolking, kan dit een wake-up call zijn.
Meer meisjes geboren in stressvolle tijden
Er was nog een opvallende ontdekking: in zware tijden worden er meer meisjes geboren. Denk aan oorlog, economische crisis of natuurrampen. De onderzoekers vonden dat een verschuiving naar meer vrouwelijke geboorten de kans op uitsterven kan verkleinen. Dat is op zich wel logisch. Met meer vrouwen kan de bevolking sneller herstellen, omdat zij de sleutel zijn tot meer baby’s.
Wat betekent dit voor ons?
Voor de meeste mensen is dit vooral een interessant weetje. Maar voor beleidsmakers is het een serieus probleem. Veel landen worstelen al met vergrijzing en dalende geboortecijfers. Dit onderzoek laat zien dat het probleem groter is dan gedacht. Niet enkel beleidsmakers hebben iets aan deze studie. Deze inzichten zijn ook handig voor de natuur. Ze kunnen helpen bepalen hoeveel dieren van een bedreigde soort nodig zijn om ze te redden, denk aan fokprogramma’s in dierentuinen.
Niet perfect, maar wel belangrijk
De wetenschappers geven wel toe dat hun modellen niet alles meenemen. Ze gingen bijvoorbeeld uit van niet-overlappende generaties, wat bij mensen niet klopt: we krijgen kinderen op verschillende leeftijden. Maar de kern blijft: toeval speelt een grotere rol dan we dachten.
