Het idee dat kippen eigenlijk altijd al voedsel waren, kan de prullenbak in. Nieuw onderzoek onthult dat onze voorouders kippen eeuwenlang vereerden.
Daarnaast wijst nieuw onderzoek ook uit dat kippen veel later gedomesticeerd werden dan tot voor kort werd aangenomen. Dat is te lezen in twee nieuwe onderzoeksartikelen, waarvan er eentje verschenen is in het blad Antiquity en de ander in het blad PNAS na te lezen is.
Kip is eten
Onze kijk op kippen is weinig gecompliceerd. We zien ze doorgaans als een bron van voedsel: kippen leveren eieren en vlees. En aangenomen werd dat ze dat ook al heel lang doen; eerdere studies suggereerden dat kippen tot wel 10.000 jaar geleden China, India of Zuidoost-Azië gedomesticeerd werden en van daaruit de wereld veroverden en mogelijk 7000 jaar geleden ook al in Europa opdoken.
Kip is bijzonder
Maar de nieuwe studies zetten ons beeld van de gedomesticeerde kip behoorlijk op zijn kop. Niet alleen blijken kippen veel later gedomesticeerd te zijn; kippen blijken in de eerste eeuwen na hun domesticatie ook een radicaal andere rol te hebben gespeeld dan vandaag de dag het geval is. “Het eten van kippen is zo gewoon dat mensen denken dat we ze nooit niet gegeten hebben,” stelt onderzoeker Naomi Sykes. “Ons bewijs toont aan dat onze vroegere relatie met kippen veel complexer was en dat kippen eeuwenlang geëerd en vereerd werden.”
Het onderzoek
De onderzoekers trekken die conclusie nadat ze zich nog eens bogen over de resten van kippen die op meer dan 600 verschillende plekken in 89 verschillende landen zijn opgegraven. Ze bestudeerden niet alleen de resten zelf, maar keken ook naar de locatie waar de kippen waren opgegraven en gingen na wat we weten van de samenleving of gemeenschap waarin deze kippen gehouden werden.
Domesticatie
De eerste conclusie die de onderzoekers trekken, is dat de kip veel later gedomesticeerd werd dan gedacht. De oudste tot op heden teruggevonden resten van een kip waarvan we met zekerheid kunnen zeggen dat deze gedomesticeerd was, blijken uit de periode tussen 1650 en 1250 voor Christus te stammen. De resten zijn teruggevonden in Thailand. Het hint erop dat de kip in Zuidoost-Azië voor het eerst gedomesticeerd werd. En de onderzoekers denken ook te weten waarom dat juist hier gebeurde; het zou te herleiden zijn naar de opkomst van hooglandrijst (rijst die op droge land en dus niet op ondergelopen rijstvelden verbouwd wordt). De teelt van deze rijst vond plaats in het natuurlijk habitat van de bankivahoen (de voorouder van de gedomesticeerde kip). En de rijstplantages zouden volgens de onderzoekers een enorme aantrekkingskracht op de hoenders hebben gehad, waardoor deze hun bomen verlieten en zich dichter bij de mensen waagden. Die nauwere relatie met mensen zou er uiteindelijk toe geleid hebben dat de kip uit het bankivahoen is gedomesticeerd.
Laat in Europa
Maar dat gebeurde dus later dan gedacht; niet zo’n 10.000 jaar geleden, maar pas pak ‘m beet 3500 jaar geleden zou de domesticatie van kippen in volle gang zijn geweest. Het is opzienbarend, vindt onderzoeker Ophélie Lebrasseur. “Het feit dat kippen vandaag de dag zo alomvertegenwoordigd en populair zijn en zo relatief recent gedomesticeerd zijn, is verrassend.”
Maar met die late domesticatie schuift ook de datum waarop de kip vanuit Zuidoost-Azië andere delen van de wereld – zoals Europa – bereikte, vanzelfsprekend op. En niet zo’n klein beetje ook; de onderzoekers dateerden de resten van 23 gedomesticeerde kippen die in Eurazië en het noordwesten van Afrika zijn teruggevonden en waarvan wordt aangenomen dat het zo ongeveer de vroegste resten van gedomesticeerde kippen in de genoemde werelddelen zijn. De meeste resten bleken echter veel minder oud dan voorheen werd gedacht. En op basis van hun onderzoek moeten de wetenschappers zelfs concluderen dat de kip pas rond 800 voor Christus in Europa arriveerde. Daarbij zou de kip allereerst voet in het Mediterrane gebied hebben gezet. “Met hun over het algemeen flexibele, maar in essentie op granen gebaseerde dieet, speelden de zeeroutes met name een belangrijke rol in de verspreiding van kippen van Azië naar Oceanië, Afrika en Europa,” licht onderzoeker Joris Peters toe. Vervolgens zou het nog bijna 1000 jaar geduurd hebben voor de kip zich vanuit het Mediterrane gebied naar de koudere klimaten van Schotland, Ierland, Scandinavië en IJsland verspreidde.
Mee het graf in
Minstens zo opzienbarend is echter het feit dat kippen in het verleden een heel andere rol lijken te hebben gespeeld dan nu. Zo stellen de onderzoekers dat Europeanen de kippen gedurende de IJzertijd vereerden en niet direct als bron van voedsel beschouwden. Ze wijzen er daarbij op dat verschillende van de vroegste kippen in Europa in hun eentje en zonder ook maar enig spoor van slachting begraven waren. Daarnaast zijn er echter ook heel wat vroege kippen teruggevonden die in het gezelschap van mensen ter ruste werden gelegd. Mannen werden daarbij vaak begraven met hanen, terwijl vrouwen begraven werden met hennen. Wat daarbij ook opvalt, is dat de kippen al op leeftijd zijn. En er zijn zelfs kippen teruggevonden met geheelde verwondingen. “Wat kan hinten op menselijke zorg,” zo schrijven de onderzoekers in het blad Antiquity. “Het suggereert dat deze dieren oorspronkelijk beschouwd werden als exotica en pas enkele eeuwen later gezien werden als een bron van ‘voedsel’.” Zo zijn er aanwijzingen dat tussen het moment waarop de eerste kip in Groot-Brittannië voet aan wal zette en het moment waarop het geaccepteerd was om kippen te eten, zo’n 700 tot 800 jaar verstreek. Hetzelfde geldt voor Italië.
Uiteindelijk zou de expansie van het Romeinse Rijk ervoor gezorgd hebben dat de kip op steeds meer plaatsen als een bron van voedsel in plaats van een respectabele exoot werd gezien. En we weten uit eigen ervaring hoedanig dat uiteindelijk uit de hand is gelopen; inmiddels zijn er meer dan 70 miljard kippen op aarde te vinden, waarvan het leeuwendeel vleeskuikens betreft die veelal na 42 dagen al worden geslacht om vervolgens door mensen geconsumeerd te worden.
