En laat een groot deel van de wereld – voor nu – met lege handen achter.
We zitten in een wereldwijde crisis. Een virus heeft al meer dan tien miljoen mensen wereldwijd besmet en meer dan een half miljoen doden geëist en in veel landen neemt het aantal nieuwe besmettingen nog altijd snel toe. Ondertussen ligt in landen die het virus onder controle lijken te hebben, een tweede besmettingsgolf op de loer. Een effectieve behandeling ontbreekt. Een vaccin is er niet.
Remdesivir
Wat we in dit stadium wel hebben, zijn enkele medicijnen die mogelijk het verschil kunnen maken. Remdesivir is er eentje van. Het medicijn is oorspronkelijk ontwikkeld om ebola te bestrijden, maar klinisch onderzoek wijst uit dat coronapatiënten er ook bij gebaat zijn. Patiënten die het middel toegediend krijgen, herstellen sneller. Het is geen wondermiddel. Maar in dit stadium misschien wel het beste waar we op kunnen hopen. Geen wonder dat het Europese geneesmiddelenagentschap vorige week de Europese Commissie al adviseerde om toestemming te geven het middel bij de behandeling van coronapatiënten in te zetten.
Maar of het op korte termijn zo ver gaat komen, is onduidelijk. Want gisteren werd bekend dat de VS vrijwel de volledige wereldvoorraad remdesivir heeft gereserveerd. De lachende derde? Gilead. Het farmaceutische bedrijf achter remdesivir.
Vrijwel alles is weg
De VS heeft meer dan 500.000 doses remdesivir gereserveerd. En dat is de volledige remdesivir-voorraad voor juli en 90 procent van de voorraad die in augustus en september zou worden geproduceerd. Er blijft dan ook heel weinig over voor de rest van de wereld. “Dat de VS 500.000 doses remdesivir van Gilead heeft gekocht, is niet alleen zorgelijk met het oog op andere landen, maar roept ook de vraag op hoe we gaan voorkomen dat er van de COVID-19-pandemie geprofiteerd wordt en hoe we ervoor gaan zorgen dat patiënten die een behandeling nodig hebben, die ook krijgen,” stelt Barbara Mintzes, expert op het gebied van farmaceutisch beleid en verbonden aan de universiteit van Sydney, in reactie op het nieuws.
Kosten
Dat Gilead aan remdesivir gaat verdienen, staat inmiddels wel vast. Een zesdaagse behandeling zou grofweg 2850 euro kosten, zo stelt Mintzes. “De productiekosten worden geschat op 1 Amerikaanse dollar per dag of 6 dollar voor een (veelal benodigde, red.) zesdaagse behandeling.” Saillant detail: de ontwikkeling van het middel is voor een deel bekostigd met (Amerikaans) belastinggeld. Na een groot aantal gratis doses te hebben gekregen voor klinisch onderzoek, moet ook de VS vanaf vandaag echter het volle pond gaan betalen voor het medicijn. En dat zorgt vanzelfsprekend nogal voor wat ophef. Niet alleen in de VS, maar ook daarbuiten. Zo wakkert de kwestie het debat over de vraag of farmaceutische bedrijven wel zo sterk mogen profiteren van de coronacrisis opnieuw aan. Ook zijn er grote zorgen over de beschikbaarheid van het middel.
Ongewoon
Dat de VS het middel – tegen een hoge prijs – heeft gekocht, is volgens Philip Reece, consultant in de farmaceutische industrie en verbonden aan de universiteit van Melbourne, zeer ongewoon. “Dat de VS de volledige voorraad remdesivir van Gilead heeft gekocht, is ongebruikelijk. Farmaceutische bedrijven maken hun producten normaliter internationaal beschikbaar, zodat overheden deze goed kunnen gaan keuren.” Dat de VS deze ongebruikelijke stap heeft gezet, is politiek gezien echter goed te verklaren. “Remdesivir is als behandeling van COVID-19 in klinisch onderzoek voorzichtig succesvol gebleken,” stelt dr. Roger Lord, verbonden aan The Australian Catholic University en The Prince Charles Hospital in Brisbane. “En het is niet verrassend dat de Amerikaanse regering vrijwel de volledige voorraad voor de komende drie maanden heeft opgekocht, aangezien er 2,5 miljoen bevestigde besmettingen in de VS zijn gemeld. Het virus blijft zich in de VS verspreiden en daarom staat de regering onder enorme druk.”
Andere landen
De afspraken met Gilead geven de VS overigens geen exclusieve toegang tot remdesivir. Want eerder maakte Gilead al afspraken met producenten in Egypte, India en Pakistan. Deze producenten mogen het middel nu gaan produceren en leveren aan 127 lage- en middeninkomenslanden. Ook zij lijken het middel dus op korte termijn tot hun beschikking te krijgen. De afspraken tussen de VS en Gilead vormen dan ook met name een bedreiging voor hoge inkomenslanden, zo stelt Mintzes. “Het is niet mogelijk om het middel tegen een hoge prijs van Gilead te kopen – zoals de VS heeft gedaan – en het is niet mogelijk om het middel tegen een lage prijs van generieke producenten te verkrijgen, zoals lageinkomenslanden kunnen doen.”
Pleidooi voor samenwerking
Het geeft ons een uniek inkijkje in de ware aard van de farmaceutische industrie én die de Amerikaanse regering, die beiden – nu de nood echt aan de man komt – ongegeneerd voor zichzelf kiezen. Het is teleurstellend, zo vindt Reece. “Het is jammer dat er geen internationale samenwerking is tussen overheden en de farmaceutische industrie, gericht op het opschalen van de productie van remdesivir. Zo’n samenwerking werd in de jaren veertig wel opgezet voor het opschalen van de productie van het pas ontdekte antibioticum penicilline. Een samenwerking tussen bedrijven en overheidslaboratoria in Groot-Brittannië en de VS – onder leiding van beide regeringen – leidde tot een enorme opschaling van de penicilline-productie, waarna het middel gebruikt kon worden om tijdens WOII gewond geraakte soldaten te behandelen. Zo’n soort samenwerking lijken we in de huidige crisis te zijn vergeten.”
Spanningen
“De COVID-19-pandemie heeft geleid tot innovatie en snelheid in gezondheidssystemen, maar ook een licht geworpen op spanningen die er rond gelijkwaardige toegang tot gezondheidszorg nog altijd zijn,” merkt professor Andrew McLachlan, verbonden aan de universiteit van Sydney, op. “En de vele factoren die van invloed zijn om de tijdige en betaalbare toegang tot essentiële medicijnen (…) Volgens de WHO is toegang tot medicijnen een mensenrecht, maar de uitdagingen omtrent nationale soevereiniteit, commerciële belangen en politieke verhoudingen zetten de rechten van mensen wereldwijd onder druk.”
Dwanglicentie
Andere landen die toch snel toegang willen krijgen tot remdesivir kunnen volgens Mintzes in dit stadium weinig anders doen dan overgaan tot een zogenoemde dwanglicentie. Hierbij dwingen ze Gilead om een licentie af te geven voor de productie van remdesivir, waarna een generieke producent het middel kan gaan maken. Verschillende landen overwegen reeds om zo’n dwanglicentie in te zetten.
Opschalen
Gilead heeft ondertussen laten weten er alles aan te doen om de productie van remdesivir op te schalen, zodat aan de internationale vraag naar het middel kan worden voldaan. En wat de winstmarges betreft? Daar schaamt het bedrijf zich absoluut niet voor. Sterker nog, in een open brief op de site van het farmaceutische bedrijf, laat CEO Daniel O’Day weten dat het middel relatief gezien een koopje is. Experimenten wijzen namelijk uit dat patiënten na inzet van het middel ongeveer vier dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen kunnen worden. Als je bedenkt dat een dagopname in de VS zo’n 3000 dollar kost, wordt er per patiënt dus 12.000 dollar bespaard. En dus is het middel dat eigenlijk waard. Maar “wij hebben besloten om het middel veel lager te prijzen,” aldus O’Day.
Terwijl de onrust rond remdesivir zo voortduurt, kijken veel deskundigen hoopvol naar andere behandelingen die wel snel op grote schaal beschikbaar kunnen worden gemaakt. Denk bijvoorbeeld aan dexamethasone, het eerste middel waarvan is aangetoond dat het de overlevingskansen van COVID-19-patiënten daadwerkelijk vergroot. Het middel is al op de markt, valt niet meer onder een patent en kan relatief goedkoop en op grote schaal worden geproduceerd.
Ook wordt er hoopvol gekeken naar de tientallen klinische studies die momenteel lopen en waarin gezocht wordt naar een veilig en effectief vaccin. Tegelijkertijd is er – zeker naar aanleiding van het remdesivir-verhaal – inmiddels ook enige spanning omtrent het moment waarop zo’n vaccin wordt gevonden. Want wie zal daar als eerste de hand op weten te leggen?
