Opioïden, zoals morfine, oxycodon, fentanyl en tramadol, zijn sterke pijnstillers die meestal maar voor korte tijd worden voorgeschreven. Maar het menselijk lichaam is ook in staat om vergelijkbare pijnmedicatie aan te maken. Vrouwelijke hormonen en immuuncellen werken hierbij samen.
Uit een onderzoek van de University of California, San Francisco (UCSF), blijkt dat vrouwelijke hormonen een proces op gang kunnen brengen om pijn te verminderen. Ze zetten een bepaald type immuuncel vlakbij het ruggenmerg aan tot het produceren van opioïden. Vervolgens blokkeren deze stoffen de pijnsignalen voordat ze de hersenen bereiken. De ontdekking kan helpen bij het ontwikkelen van nieuwe behandelingen tegen chronische pijn. Het verklaart ook waarom sommige pijnstillers beter werken bij vrouwen dan bij mannen en waarom vrouwen na de overgang vaker pijnklachten hebben.
Immuuncellen
De onderzoekers kwamen een nieuwe functie van regulatoire T-cellen (Tregs) op het spoor. Dit is een type immuuncel dat normaal gesproken als taak heeft om de immuunrespons te onderdrukken en zo ontstekingen in toom te houden. “Het is heel bijzonder dat deze cellen beïnvloed worden door de vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron. Het heeft niks te maken met hun afweerfunctie”, vertelt hoofdonderzoeker Elora Midavaine.
Het team keek naar Tregs in het hersenvlies – de beschermende laag rond de hersenen en het ruggenmerg. Tot nu toe werd gedacht dat deze vliezen alleen bescherming boden en afvalstoffen opruimden. Pas sinds een paar jaar weten we dat er ook allemaal nuttige immuuncellen in zitten. “We tonen nu aan dat het immuunsysteem de hersenvliezen gebruikt om te communiceren met zenuwcellen die pijnprikkels waarnemen”, zegt onderzoeker Sakeen Kashem. “Dat was tot nu toe onbekend.”
Nieuwe kijk op pijnbestrijding
De onderzoekers ontdekten dat de hersenvliezen rondom het onderste deel van het ruggenmerg veel Tregs bevatten. Om te testen wat deze cellen precies doen, spoten ze bij labmuizen een gifstof in om de Tregs uit te schakelen. De wetenschappers stonden versteld van het resultaat: vrouwelijke muizen voelden meer pijn, maar mannelijke muizen merkten geen verschil. Het team kon dan ook niets anders concluderen dan dat vrouwelijke muizen Tregs inzetten om de pijn te bestrijden. “We keken elkaar verward aan door deze fascinerende uitkomst”, vertelt Kashem. “In eerste instantie geloofde ik het eigenlijk niet. Ik was heel sceptisch.”
Het team ontdekte dat oestrogeen en progesteron de Tregs aanzetten tot de aanmaak van enkefaline, een natuurlijke pijnstiller. Hoe dit mechanisme precies werkt, is nog onduidelijk. Dat willen de onderzoekers in vervolgstudies uitzoeken. Maar ook zonder deze informatie is het al mogelijk om op basis van de in vakblad Science gepubliceerde studie nieuwe behandelingen te ontwikkelen.
Op korte termijn kan deze kennis artsen al helpen bij het kiezen van de juiste medicatie. Sommige migrainebehandelingen werken bijvoorbeeld beter bij vrouwen dan bij mannen. Ook vrouwen na de overgang – die geen oestrogeen en progesteron meer aanmaken en daardoor vaker chronische pijn hebben – gaan volgens de wetenschappers baat hebben bij de bijzondere ontdekking.
Enkefalinefabriekjes
De onderzoekers gaan nu kijken naar de mogelijkheden om Tregs genetisch zó te veranderen dat ze constant enkefaline produceren. Ze hopen dit bij zowel vrouwen als mannen voor elkaar te krijgen. “Bijna 20 procent van de Amerikanen heeft last van chronische pijn waar geen goede behandeling voor is. Als het lukt om Tregs te veranderen in stabiele enkefalinefabriekjes is dat goud waard”, aldus onderzoeker Allan Basbaum.
