De zomers uit je jeugd leken eindeloos te duren, terwijl je nu voor je er erg in hebt, weer een jaar ouder bent. Dat is niet gek: kinderen en volwassenen ervaren tijd écht anders.
Onderzoekers van de Hongaarse Eötvös Loránd University deden een experiment om erachter te komen waarom onze perceptie van tijd verandert met de jaren en hoe dat kan. Daarvoor keken ze naar de mate van eventfulness, oftewel ‘hoeveel er gebeurt’, en de impact daarvan op tijdsperceptie. De deelnemers werden verdeeld in drie leeftijdscategorieën: 4 en 5 jaar, 9 en 10 jaar en 18 jaar en ouder. Ze kregen allemaal twee video’s te zien van ieder 1 minuut. Het waren fragmenten uit een populaire animatieserie, die vergelijkbaar waren op één aspect na: hoeveel er gebeurde.
Actie in de taxi
In de ene video volgden de gebeurtenissen elkaar snel op: een politieagent redde dieren en arresteerde een dief. De andere video was veel saaier: zes gevangenen ontsnapten in een roeiboot. De ene helft kreeg de spannende video als eerste te zien, de andere helft zag eerst de saaiere beelden. Daarna kregen de deelnemers slechts twee simpele vragen: Welke video was langer? En kun je met je armen laten zien door ze uit te spreiden hoe lang het filmpje duurde? Zulke vragen kan zelfs een 4-jarige begrijpen.
De onderzoekers hadden de resultaten niet zien aankomen: meer dan twee derde van de aller jongste groep dacht dat de spannende video langer duurde, terwijl driekwart van de volwassenen vond dat het saaie filmpje het langst duurde. De middelste groep dacht er, weliswaar in mindere mate, hetzelfde over als de volwassenen. Het omslagpunt lag bij ongeveer 7 jaar. Waar kwam die plotse switch vandaan?
Een paar vuistregels
De onderzoekers halen er het concept van de heuristiek bij om de boel te verklaren. Dit zijn een soort vuistregels, waarmee we een mentale shortcut of proxy nemen, die ons helpt om snel beslissingen te kunnen maken. Die gebruiken we bijvoorbeeld om iets te kunnen zeggen over hoe lang een gebeurtenis ongeveer duurt, aangezien de hersenen geen betrouwbare interne klok hebben en ook geen goed tijdgevoel, zoals we bijvoorbeeld wel gevoel hebben voor afstanden of toonhoogte.
Een proxy is iets dat we kunnen gebruiken om de onbekende waarde in te schatten van iets anders. Voor tijdsduur zou dat bijvoorbeeld kunnen zijn: Over welke video kan ik meer vertellen? Als de eerste video vol zit met actie, kan ik daar veel meer over vertellen, denkt een 5-jarige, waar de andere video met één woord kan worden samengevat, namelijk ‘roeien’. De actierijke video bevat drie scènes, waarmee een compleet verhaal kan worden verteld. De saaie video daarentegen had helemaal geen verhaallijn. Dit verschil kan worden aangeduid als de representativiteitsheuristiek: mensen schatten de waarschijnlijkheid, of in dit geval de duur, van een gebeurtenis in op basis van een typisch voorbeeld ervan. De spannende video was meer een voorbeeld van een verhaal dan de saaie video. Als je dus uitgaat van de representativiteitsheuristiek dan denken de jongste kinderen dat de spannende video langer duurde.
De switch
Maar als deze manier van tijd bepalen goed werkt, waarom switchen we dan op 7-jarige leeftijd? De onderzoekers denken dat we dan overgaan naar een andere heuristiek, namelijk de sampling-heuristiek. Rond de leeftijd van 6 tot 10 leren kinderen het concept van ‘absolute tijd’. Ze leren met andere woorden klok kijken en dus wordt tijd niet meer iets gevoelsmatigs, maar iets dat onafhankelijk is van er gebeurt. We worden ons ervan bewust dat onze subjectieve ervaring van tijd verandert en een illusie is.
We kunnen het verstrijken van de tijd controleren door vaak op de klok te kijken. Hoe meer we de tijd in de gaten houden, hoe nauwkeuriger onze inschatting wordt. Maar als we onze aandacht voor iets anders nodig hebben en geen idee hebben hoe laat het is, dan kan de tijd plots vlug gaan. Daarentegen kan de tijd bijvoorbeeld voorbij kruipen als we wachten op iemand die te laat is.
Saaie vergaderingen
In het licht van eerder genoemde heuristieken is het interessant om te kijken hoe we de absolute tijd inschatten als we een spannende video kijken versus een saaie. Als we de spannende film kijken zijn onze hersenen compleet in beslag genomen door het verhaal. Omdat de gebeurtenissen elkaar zo snel opvolgen hebben we geen tijd om ergens anders aan te denken, zoals ons werk of een to-do-lijstje.
Kijken we daarentegen naar de saaie film dan checken we misschien ons horloge of denken we aan wat we ook hadden kunnen doen op dit moment en al deze afleiding zorgt ervoor dat we in staat zijn om de absolute tijd beter in te schatten. Zo verklaren de twee typen heuristieken de bizarre switch op 7-jarige leeftijd: vinden we als kleine kinderen de spannende film langer duren, als we ouder worden krijgen we besef van de werkelijke tijd en lijkt de eentonige film juist langer. En helaas: daardoor voelt het de rest van ons leven alsof die saaie vergaderingen ellelang duren, terwijl dat in werkelijkheid wel meevalt.
