Wij mensen kunnen naar ons eigen idee vrije keuzes maken. Nieuw onderzoek suggereert nu dat we dat te danken hebben aan de ruis in ons brein. Het bevrijdt ons van oorzaak en gevolg en stelt ons in staat om ‘vrijelijk’ te kiezen.
De onderzoekers verzamelden een aantal proefpersonen en zetten ze voor een scherm. De proefpersonen kregen de opdracht zich te concentreren op het centrum van dat scherm. Zo af en toe verscheen er iets op het scherm en dan moesten de proefpersonen ervoor kiezen om naar de linker- of rechterkant van het scherm te kijken. Terwijl de proefpersonen met dit experiment bezig waren, werd hun hersenactiviteit gemeten. De onderzoekers waren vooral benieuwd naar de hersenactiviteit kort voor de proefpersonen een beslissing namen.
Voor het keuzemoment
Wanneer mensen een keuze maakten, zagen de onderzoekers hoe een golf aan elektrische activiteit zich naar specifieke delen van het brein begaf. Maar veel interessanter was de activiteit die ze vóórdat mensen bewust een keuze maakten, zagen. Zo’n 800 milliseconden voor de onderzoekers die golf aan elektrische activiteit door het brein zagen gaan, was er ook activiteit in het brein. “Nog voor er iets op het scherm verscheen, bepaalde de staat waarin het brein op dat moment was of je naar links of naar rechts keek,” vertelt onderzoeker Jesse Bengson.
Ruis
De activiteit die de onderzoekers maten voordat mensen bewust een keuze maakten, was niet echt een signaal. Het was eerder ‘ruis’: elektrische activiteit die altijd in het brein aanwezig is en waarvan onderzoekers lang dachten dat het niet echt een functie had. Dit onderzoek suggereert nu dat deze ‘ruis’ de weg vrijmaakt voor ‘vrije wil’. “Het voegt een willekeurig effect toe dat ons in staat stelt om los te komen van oorzaak en gevolg.”
Eerdere studies
Het onderzoek onderschrijft een studie uit de jaren zeventig. Een psycholoog mat toen de hersenactiviteit voordat een proefpersoon in reactie op een visuele prikkel al dan niet besloot om op een knop te drukken. Hij ontdekte dat er al activiteit in het brein zichtbaar was voordat de proefpersoon aangaf een beslissing te hebben genomen. Een zwakte in het onderzoek van deze psycholoog was dat de proefpersonen zelf moesten aangeven wanneer ze een beslising namen. De psycholoog moest op het woord van de proefpersonen vertrouwen. In dit nieuwe onderzoek konden de onderzoekers met zekerheid vaststellen dat er sprake was van hersenactiviteit voordat mensen een keuze maakten.
De studies roepen heel interessante vragen op. Want in hoeverre mag je eigenlijk van vrije wil spreken als de staat van het brein – voordat we bewust een keuze maken – al zo’n sterk stempel op die keuze drukt?
