In Italië zijn maar liefst 88 nesten van de rode vuurmier ontdekt en daarmee is het nu officieel: deze ronduit gevaarlijke mierensoort heeft zich in Europa gevestigd en zal zich vanaf nu ongetwijfeld razendsnel over ons continent gaan verspreiden.
Dat is te lezen in het blad Current Biology. De studie handelt over de rode vuurmier (Solenopsis invicta). Nog niet zolang geleden was deze mierensoort enkel te vinden in Zuid-Amerika. Maar in nog geen eeuw tijd heeft deze zich – geholpen door mensen – weten te verspreiden naar Australië, China, het Caribisch gebied, Mexico en de VS. “S. invicta is één van de ergste invasieve soorten,” vertelt onderzoeker Mattia Menchetti. “Want de mier kan zich alarmerend snel verspreiden.”
Gevreesd
Het leek dan ook een kwestie van tijd voor we de mier ook in Europa zouden tegen gaan komen. Maar hoewel er sporadisch weleens een verdwaalde rode vuurmier in geïmporteerde potplanten werd aangetroffen, bleef daadwerkelijke kolonisatie van ons continent – toch wel tot verrassing van wetenschappers – uit. “Decennialang hebben wetenschappers gevreesd dat deze (rode vuurmier, red.) zou arriveren,” aldus Menchetti. En nu blijkt die vrees werkelijkheid te zijn geworden.
Sicilië
Want in Italië hebben Menchetti en collega’s in een vijf hectare groot gebied op Sicilië maar liefst 88 nesten van rode vuurmieren aangetroffen. Het is overtuigend bewijs dat de soort nu ook Europa tot zijn leefgebied rekent.
Duizenden mieren
Menchetti en collega’s kwamen de rode vuurmieren op het spoor nadat ze foto’s onder ogen kregen die gemaakt waren in Sicilië en waarop mieren te zien waren die verdacht veel op rode vuurmieren leken. De onderzoekers besloten daarop af te reizen naar Sicilië om de kwestie tot op de bodem uit te zoeken. Het resulteert in de ontdekking van tientallen nesten, waarvan sommige exemplaren duizenden werksters herbergden.
Probleem
Wetenschappers balen stevig van het feit dat rode vuurmieren nu ook in Europa voorkomen. Rode vuurmieren zijn namelijk – op verschillende manieren – bijzonder schadelijk. Zo kunnen ze schade aanrichten aan gewassen (waaronder maïs) en inheemse mierensoorten wegconcurreren. Bovendien kunnen ze ook naar mensen toe heel agressief zijn. Daarbij klampen ze zich met hun sterke kaken aan hun slachtoffer vast, om vervolgens een gif te injecteren. Dat gif veroorzaakt een brandende pijn en kan in het ergste geval tot een anafylactische shock leiden. Ook de soms grote nesten die de mieren bouwen zijn een probleem; oogstmachines kunnen er letterlijk op stuklopen. Ten slotte kunnen de mieren – met hun scherpe kaken – ook schade veroorzaken aan elektrische bedrading en -apparatuur.
Gebeten
En ook in Sicilië hadden mensen de gevolgen van de aanwezigheid van de rode vuurmier (letterlijk!) al aan den lijve ondervonden, zo vertelt Menchetti. Gesprekken met de lokale bevolking wezen bijvoorbeeld uit dat verschillende mensen al door de mieren waren gestoken. “De lokale bewoners worden al sinds 2019 – redelijk frequent – door de mieren gestoken. Dus de mieren zijn hier waarschijnlijk al een tijdje. En de werkelijke omvang van hun leefgebied is waarschijnlijk ook groter (dan de 5 hectare waarin de mieren nu zijn aangetroffen, red.).”
Herkomst?
Hoe de rode vuurmier precies in Europa is gearriveerd, is onduidelijk. Genetisch onderzoek heeft wel uitgewezen dat de voorouders van de mieren die nu in Sicilië zijn ontdekt, waarschijnlijk uit de VS of China komen. Maar hoe ze in Sicilië zijn beland, blijft gissen. Het gebied waarin de koloniën zijn aangetroffen, ligt vrij geïsoleerd. En daarom verwachten de onderzoekers dat dit niet de plek is waar de mieren voor het eerst voet op Europees land hebben gezet. In plaats daarvan zijn ze waarschijnlijk op een andere – drukker door mensen bezochte – plek aan land gekomen. Heel concreet denken de onderzoekers dan bijvoorbeeld aan de havenstad Syracuse. Vervolgens kan de wind een aantal mierenkoninginnen naar de geïsoleerder gelegen delen van Sicilië hebben getransporteerd, zo opperen de wetenschappers.
Toekomst
Hoe de mieren precies in Europa zijn beland, blijft waarschijnlijk in nevelen gehuld. Maar wat – wat de onderzoekers betreft – glashelder is, is dat we deze mierensoort op termijn op veel meer plaatsen in Europa terug gaan vinden. In hun onderzoek presenteren de wetenschappers bewijs dat maar liefst 7 procent van het Europese continent – met het oog op de huidige omstandigheden – geschikt leefgebied is voor S. invicta. En onder invloed van klimaatverandering zal dat gebied alleen maar groeien.
Steden
Grote zorgen zijn er wat dat betreft met name ook over de Europese (hoofd)steden, waar de agressieve mieren voor grote problemen kunnen zorgen. Want hoewel de rode vuurmieren in Sicilië in een afgelegen nationaal park resideren, is algemeen bekend dat ze ook heel graag in steden rondhangen. En volgens de wetenschappers is maar liefst 50 procent van de Europese steden klimaattechnisch gezien geschikt om door rode vuurmieren bewoond te worden. Maar ook als een stad te koud is – zoals bijvoorbeeld ons Amsterdam – kan deze de verspreiding van de mieren nog steeds faciliteren, zo benadrukt onderzoeker Roger Vila. Veel steden, waaronder ook Londen en Amsterdam, hebben namelijk grote havens. “En die havens stellen de mieren in staat om zich snel naar meer landen en continenten te verspreiden.”
Volgens de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit is de rode vuurmier tot 2022 vier keer in Nederland aangetroffen. En elke keer ging het om per ongeluk geïmporteerde werksters. Van een vestiging in Nederland was geen van deze keren sprake: daarvoor is namelijk een (kolonie met) koningin nodig. In Nederland liggen de temperaturen bovendien te laag om het overleven van deze subtropische mierensoort mogelijk te maken. Wel zouden de rode vuurmieren zich in verwarmde gebouwen kunnen vestigen, zo waarschuwt de NWA.
Het is zaak om de rode vuurmier nauwlettend in de gaten te houden, zo stellen de onderzoekers in hun studie. “Burgers kunnen daar een heel belangrijke rol in spelen,” aldus Menchetti. Bijvoorbeeld door wanneer ze een rode vuurmier denken te zien, deze te fotograferen en wetenschappers te alarmeren. Die onderzoekers kunnen de mier dan identificeren en vrij snel – zonder overal persoonlijk aanwezig te hoeven zijn – een beeld krijgen van hoe de verspreiding van de rode vuurmier verloopt. Daarnaast kijken onderzoekers met bovengemiddelde interesse naar Nieuw-Zeeland: het tot op heden enige land dat erin geslaagd is de rode vuurmier uit te roeien. Onderzoek moet onthullen of de methodes die daarvoor zijn gebruikt ook in Europa kunnen worden ingezet.
