Het is een lugubere en mysterieuze ontdekking. Want wat kan er met deze noodlottige slachtoffers zijn gebeurd?
Tijdens opgravingen in het Slowaakse Vráble, zijn archeologen op de stoffelijke resten van 38 personen gestuit. De overblijfselen lagen verspreid over een oppervlakte van zo’n 15 vierkante meter. De één lag over de ander heen, sommigen lagen zij aan zij en weer een ander lag op zijn rug met zijn ledematen gespreid – posities die suggereren dat de doden niet zorgvuldig werden begraven. Bovendien hebben alle skeletten één huiveringwekkend detail gemeen: op één baby na, missen ze allemaal hun hoofd.
De overblijfselen werden gevonden op de archeologische vindplaats Vráble-Ve`lke Lehemb in Slowakije, een van de grootste nederzettingen van het vroege Neolithicum in Midden-Europa. Wetenschappers vermoeden dat er destijds wel 80 huizen tegelijkertijd werden bewoond – een uitzonderlijke bevolkingsdichtheid voor deze periode. In de afgelopen jaren is de vindplaats al uitvoerig bestudeerd. Het leidde tot de ontdekking van gewone graven met grafgiften aan de rand van de nederzetting. In de sloot die de vestigingsplaats omringt, troffen onderzoekers tot hun verbazing enkele gedeeltelijke, onthoofde skeletten aan.
Vorig jaar al, troffen archeologen op de vindplaats skeletten zonder hoofd aan. En nu blijken er nog meer slachtoffers te zijn. “We gingen ervan uit meer menselijke skeletten te vinden, maar dit overtrof alle verwachtingen,” zegt projectleider Martin Furholt.
Vragen
Terwijl de skeletten werden geborgen, begonnen de eerste vragen te rijzen. Zijn deze mensen zo’n 7000 jaar geleden gewelddadig vermoord, misschien zelfs onthoofd? Hoe en wanneer werden de hoofden verwijderd? Of gebeurde dit pas nadat de lijken waren ontbonden? Zijn er aanwijzingen voor doodsoorzaken, zoals ziekte? In welke volgorde zijn ze in de greppel geplaatst, kunnen ze tegelijkertijd zijn overleden? Of is het helemaal geen massagraf, maar zijn er in de loop van de tijd steeds nieuwe mensen bijgekomen?
Posities
De posities waarin de skeletten zijn gevonden, lichten een tipje van de sluier op. Zo lijkt het erop dat de meesten van hen in de greppel zijn gegooid of gerold. “Het is mogelijk dat reeds geskeletteerde lichamen naar het midden van de greppel zijn geduwd om plaats te maken voor nieuwe,” legt onderzoeker Katharina Fuchs uit. “Sommige skeletten beschikken nog over de eerste halswervel, wat duidt op een zorgvuldige verwijdering van het hoofd in plaats van een gewelddadige of meedogenloze onthoofding. Dit zijn echter allemaal voorlopige observaties die in vervolgonderzoek moeten worden bevestigd.”
De onderzoekers hopen uiteindelijk te weten te komen hoe de 38 personen aan hun einde zijn gekomen. “Het lijkt misschien voor de hand liggend om van een bloedbad uit te gaan,” zegt onderzoeker Maria Wunderlich. “Misschien zelfs in verband met magische of religieuze ideeën. Ook oorlogszuchtige conflicten kunnen een rol hebben gespeeld, misschien ruzies tussen dorpsgemeenschappen of binnen deze grote nederzetting. De vraag is of de slachtoffers zijn vermoord, of dat het een speciale doodscultus betrof die niets met geweld te maken had.”
Wie waren het?
Bovendien hoopt het team in vervolgonderzoek meer over de gevonden skeletten te weten te komen. Waren ze bijvoorbeeld allemaal van dezelfde leeftijd of vertegenwoordigen ze een dwarsdoorsnede van de samenleving? Waren ze familie van elkaar of van andere doden uit Vráble? Waren het locals of kwamen ze van ver? Delen ze een vergelijkbaar dieet? De antwoorden op deze vragen kunnen hopelijk deels met behulp van DNA-analyses en radiokoolstofdatering worden gevonden. Al zal het nog best een uitdaging worden om de onderste steen boven te krijgen. “In rommelige massagraven baseren we de identificatie van een persoon meestal op de schedel,” zegt Furholt. En laat die nou net ontbreken. “We hebben hier te maken met een bijzonder uitdagende opgravingssituatie,” concludeert Furholt.
Kortom, om het mysterie van de onthoofde skeletten te ontrafelen, moet er nog heel wat werk worden verzet. Het laatste woord hierover is dan ook nog zeker niet gezegd. “Er zijn veel mogelijkheden en het is belangrijk om open te blijven staan voor nieuwe inzichten en ideeën,” zegt Wunderlich. “Maar het staat buiten kijf dat deze vondst absoluut uniek is voor het Europese Neolithicum.”
