Het betekent dat onze zusterplaneet mogelijk nóg meer op de aarde lijkt dan gedacht.
Lang werd verondersteld dat Venus over een onbeweeglijke vaste buitenste schil – ook wel de lithosfeer genoemd – beschikt. Ook op planeet Mars en de maan van de aarde vinden we een dergelijke vaste lithosfeer. Maar een nieuwe studie trekt die aanname nu ernstig in twijfel. Volgens onderzoekers zou Venus zelfs tektonisch actief kunnen zijn.
Hoe zit het op aarde?
De lithosfeer van de aarde is opgedeeld in tektonische platen. Deze schuiven tegen, naast en onder elkaar door op een hete, zwakkere mantellaag. Het betekent dat de aardse lithosfeer alles behalve stilstaat. De bewegingen van de platen zijn vervolgens de drijvende kracht achter onder meer aardbevingen en vulkanen. “De aarde is de enige planeet in het zonnestelsel met platentektoniek,” zegt onderzoeker Peter James. “In dat opzicht is onze planeet vrij uitzonderlijk. En dat is weer interessant als we naar Venus kijken. Waarom gedraagt een planeet als Venus – die ongeveer even groot is en een vergelijkbare structuur heeft – zich geologisch niet op dezelfde manier als de aarde?”
Venus
Om die vraag te beantwoorden, brachten onderzoekers met behulp van radarbeelden van NASA’s Magellan-missie het Venusiaanse oppervlak in kaart. En terwijl ze de uitgestrekte laaglanden onder de loep namen, ontdekten ze gebieden waar grote blokken van de lithosfeer lijken te zijn verplaatst. Het lijkt erop dat deze ‘aardkostblokken’ tegen elkaar duwen, draaien en langs elkaar glijden, vergelijkbaar met gebroken brokken ijs op een bevroren meer. “We hebben aanwijzingen gevonden voor tektonische beweging op Venus,” vertelt onderzoeker Paul Byrne. “Het lijkt te worden aangedreven door bewegingen van binnenuit, net als op aarde.”
Inwendige bewegingen
Met behulp van computermodellen bootsten de onderzoekers de waargenomen tektonische vervormingen na. Hieruit blijkt dat de trage beweging van het binnenste van de planeet de stijl van tektoniek aan het oppervlak kan verklaren. “De waarnemingen vertellen ons dat inwendige beweging vervormingen aan het oppervlak veroorzaakt,” legt Byrne uit. “Op aarde werkt dat op een vergelijkbare manier. Platentektoniek op aarde wordt aangedreven door convectie in de mantel. De mantel is op verschillende plaatsen warm of koud, waardoor het beweegt. Een deel van die beweging zien we terug op het aardoppervlak in de vorm van plaatbeweging.”
Het proces op Venus verschilt wel enigszins met wat we op aarde zien. Zo heeft Venus geen platentektoniek zoals op aarde; er worden bijvoorbeeld geen enorme bergketens gevormd. “Wel levert het bewijs van bepaalde stromingen van de binnenmantel, die nog niet eerder op wereldwijde schaal zijn aangetoond,” aldus Byrne.
Geologisch actief
De beweging van de aardkorstblokken zou er tevens op kunnen wijzen dat Venus nog steeds geologisch actief is. “Sommige blokken zouden zeer recentelijk geologisch kunnen zijn verplaatst,” zegt Byrne. En dat is interessant. Dit zou wetenschappers namelijk ook meer inzicht kunnen verschaffen in zowel de tektoniek op exoplaneten, als de vroegste tektonische activiteit op aarde. “Eén van de leuke dingen van dit soort onderzoek is dat het ons ook helpt te begrijpen waarom onze eigen planeet werkt zoals hij doet,” aldus James.
Of de onderzoekers het bij het juiste eind hebben, zal wellicht op relatief korte termijn al geverifieerd kunnen worden. Zowel NASA als ESA hebben namelijk onlangs missies naar Venus bekendgemaakt. Tijdens de missies zal het Venusiaanse oppervlak in een nog veel hogere resolutie in kaart worden gebracht dan de Magellan-sonde kan. Alle instrumenten zullen uiteindelijk samen een volledig, alomvattend globaal beeld scheppen van onze zusterplaneet en deze van binnen tot buiten karakteriseren. “Het is geweldig om de hernieuwde belangstelling te zien in de verkenning van Venus,” zegt Byrne. Want de hoop is dat deze missies nog veel geheimen over ons zogenoemd ‘kwaadaardige tweelingzusje’ zullen openbaren.
