Voor het eerst zijn oude Egyptenaren met kegeltjes op hun hoofd teruggevonden

De vondst bewijst dat de kegeltjes – ons tot voor kort alleen bekend van afbeeldingen – ook daadwerkelijk gedragen werden.

Tussen 1549 en 30 voor Christus werden in het oude Egypte verschillende afbeeldingen geproduceerd waarop Egyptenaren een kegelvormig object op hun hoofd droegen. De mysterieuze kegeltjes werden op de afbeeldingen zowel door mannen als vrouwen gedragen en waren meestal wit, maar soms ook gekleurd en zelfs rijkelijk versierd. Maar aangezien deze kegeltjes tijdens opgravingen nooit fysiek zijn teruggevonden, dachten veel egyptologen dat het puur symbolen waren die door de makers van portretten werden toegevoegd, maar dus niet echt door oude Egyptenaren werden gemaakt en gedragen.

3D
Een nieuw onderzoek verschenen in het blad Antiquity schetst nu echter een heel ander beeld. In hun paper maken onderzoekers bekend dat ze in graven in Amarna (een door farao Amenhotep IV gebouwde stad op de oostelijke oever van de Nijl) oude Egyptenaren hebben teruggevonden die daadwerkelijk met zo’n kegeltje op hun hoofd ter ruste werden gelegd. “Deze vondsten bevestigen dat de kegels in driedimensionale vorm bestonden,” zo schrijven de onderzoekers.

De ontdekkingen
Het eerste kegeltje werd aangetroffen in de tombe van een vrouw die ergens tussen haar 20e en 29e verjaardag overleed. Het graf was nog niet door grafrovers bezocht en dus ongerept. Het kegeltje bevond zich op het hoofd van de vrouw en is ongeveer 10 centimeter breed en 8 centimeter hoog. De kegel – die in zes stukken uiteen is gebroken – is hol en lijkt vanbinnen bekleed te zijn geweest met (inmiddels vergane) stof.

Links: de resten van een jonge Egyptische vrouw die op haar hoofd een kegeltje draagt. Midden: een tekening van de vrouw zoals zij in haar graf is aangetroffen. Helemaal rechts: enkele afbeeldingen waarop mensen te zien zijn die kegels dragen. Afbeeldingen: Antiquity, Volume 93, Issue 372
December 2019 , pp. 1515-1533 (met toestemming van de auteur).

Het tweede kegeltje werd in een andere tombe, op een andere begraafplaats in Amarna teruggevonden. Dit graf was wel door grafrovers overhoop gegooid; het kegeltje werd aangetroffen tussen haren die onder de verplaatste schedel lagen. Ook dit (kapotte) kegeltje is hol en het grootste fragment ervan meet zo’n 6,8 bij 8 centimeter. Een analyse van de kegeltjes suggereert dat ze beide gemaakt zijn van bijenwas. Mogelijk werden ze vormgegeven rond een stuk textiel of werd het textiel er later ingelegd om de kegeltjes te versterken.

Gewone mensen
Waar kegeldragende Egyptenaren die we van afbeeldingen kennen, vaak tot de elite gerekend kunnen worden, zijn de twee personen die nu met kegeltjes in Amarna zijn teruggevonden waarschijnlijk van gewone komaf. Een analyse van hun stoffelijke resten wijst uit dat ze hard moesten werken en ook niet altijd voedsel in overvloed hadden.

Functie
Onduidelijk blijft welke functie de kegeltjes vervulden. Eerder suggereerden onderzoekers dat de kegeltjes gemaakt waren van geparfumeerde zalf die geleidelijk aan uitliep, waardoor een heerlijke geur vrijkwam en zowel het lichaam als het haar van de persoon die het kegeltje droeg, gezuiverd werden. Die gedachte vloeit voort uit het feit dat afbeeldingen waarop mensen met kegeltjes op hun hoofd te zien zijn, soms rituelen laten zien waarin mensen met oliën en parfums in de weer waren. Daarnaast worden de kegeltjes ook wel in verband gebracht met seksualiteit, sensualiteit en vruchtbaarheid; niet zelden worden ze namelijk gedragen door vrouwen die soms zelfs geheel ontkleed zijn. Daarnaast duiken kegeldragende Egyptenaren ook regelmatig op op afbeeldingen die draaien om geboorte en hergeboorte of waarin de godin van de vruchtbaarheid wordt vereerd.

Op basis van de ontdekking van deze twee kegeltjes is lastig met zekerheid te zeggen waar ze precies voor dienden. Wat we nu wel weten, is dat ze in ieder geval niet van zalf, maar van bijenwas waren gemaakt. Daarnaast konden de onderzoekers geen spoor van parfum aantreffen. Dat lijkt de eerstgenoemde hypothese omtrent de functie van de kegeltjes dus te weerleggen. Maar de onderzoekers merken in hun paper op dat de parfum na al die jaren natuurlijk ook vervlogen kan zijn. En zelfs als de kegeltjes oorspronkelijk een heerlijke geur hadden, kan het zijn dat ze niet echt bedoeld waren om helemaal over het lichaam van de drager heen te lopen, maar de drager simpelweg markeerden als iemand die zuiver of door de goden beschermd of anderszins ‘speciaal’ was. Iets aannemelijker lijkt de hypothese dat de kegeltjes iets te maken hebben met seksualiteit en vruchtbaarheid, zo stellen de onderzoekers. Zo weten we van zeker één van de overledenen dat het een volwassen vrouw was en blijft het opvallend hoe vaak de kegeltjes terugkomen in afbeeldingen die draaien om vruchtbaarheid en geboorte. “Werden de kegeltjes beschouwd als een met name potent symbool van de hergeboorte voor vrouwen of waren ze bedoeld om de vrouwelijke vruchtbaarheid in het hiernamaals te verbeteren en vormden ze zo misschien een remedie voor echte problemen (die de vrouw bij leven had, red.)?”

Onduidelijk blijft ook of de kegeltjes alleen op het hoofd van overledenen werden gezet of tevens door de levenden werden gedragen. De onderzoekers schrijven in hun paper dat het – onder meer afgaand op de vele afbeeldingen waarop oude Egyptenaren de kegeltjes dragen – aannemelijk lijkt dat de levenden ze ook droegen. “Maar het blijft lastig om vast te stellen hoe vaak en waarom ze dat deden,” aldus de onderzoekers.

Bronmateriaal

"From representation to reality: ancient Egyptian wax head cones from Amarna" - Antiquity
Afbeelding bovenaan dit artikel: Antiquity, Volume 93, Issue 372
December 2019 , pp. 1515-1533 (met toestemming van de auteur)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd