Eerder deze maand viel de Conger-ijsplaat – iets kleiner dan de provincie Utrecht – voor de kust van Oost-Antarctica compleet uiteen. Een behoorlijk onaangename verrassing.
Niemand had het verwacht, maar deze maand is het dan toch gebeurd: de Conger-ijsplaat, gelegen voor de kust van Oost-Antarctica, is uiteengevallen. Het begon allemaal zo rond 12 maart; de ijsplaat baarde toen een flinke ijsberg die de naam C-37 kreeg. Een paar dagen later kwam er weer een enorme hoeveelheid ijs los. En amper een week later viel de ijsplaat – die met een oppervlak van zo’n 1200 km2 iets kleiner is dan de provincie Utrecht – compleet uiteen.
Verrassing
Het werd allemaal vastgelegd door satellieten. En zodra onderzoekers de satellietbeelden onder ogen kregen, waren ze behoorlijk verrast. “De ineenstorting was verrassend in die zin dat niemand die had zien aankomen,” vertelt klimatoloog Stef Lhermitte, verbonden aan de TU Delft, aan Scientias.nl. Dat de ijsplaat al jaren op rij verzwakte, was wel bekend. “Op satellietbeelden zien we dat de Conger-ijsplaat al sinds de jaren zeventig aan het verzwakken is en enorm gekrompen is.” Maar zelfs gewapend met satellietbeelden en -data zijn onderzoekers nog altijd niet in staat om de dynamiek van zo’n wegkwijnende ijsplaat zodanig te doorgronden dat ze het ineenstorten ervan kunnen voorspellen. “En daarom was het nu ook een verrassing.”
Verklaring
Het achteraf verklaren van het ineenstorten van de ijsplaat is daarentegen – opnieuw gewapend met die satellietbeelden – een stuk gemakkelijker. “Om een ijsplaat te doen ineenstorten moet je de ijsplaat verzwakken (bijvoorbeeld doordat deze dunner wordt en er meer scheuren ontstaan of doordat er veel smeltwater aan het oppervlakte verzamelt) en dat zijn vaak graduele processen die we ook voor Conger al jaren zagen plaatsvinden. Anderzijds heb je een trigger nodig die voor extreme omstandigheden zorgt zodat de ijsplaat dan eventueel breekt. Je kan het wat vergelijken met een boom die je langzaamaan verzwakt of verziekt totdat hij dan omvalt bij een storm. Beide situaties hebben we voor Conger samen gezien. Enerzijds heb je de langzame verzwakking, die mede gestuurd wordt door klimaatverandering. Anderzijds had je nu een soort van extreme omstandigheden door de atmosferische rivier boven Oost-Antarctica. We weten dat dergelijke atmosferische rivieren situaties kunnen veroorzaken die tot afkalving van ijs kunnen leiden. Hoe dat nu voor Conger exact komt, moeten we nog uitzoeken (en daar zijn we mee bezig). Ik denk niet dat de temperaturen echt hebben bijgedragen, want ik zag geen smeltwater in de satellietbeelden in aanloop naar de instabiliteit, maar de andere extreme omstandigheden kunnen wel een rol hebben gespeeld.” Zo kan de wind die met de atmosferische rivier gepaard ging voor meer golfbewegingen hebben gezorgd die de toch al verzwakte ijsberg vervolgens letterlijk hebben opgebroken.
Gevolgen
Het uiteenvallen van de ijsplaat heeft op zichzelf niet direct significante gevolgen. Zo zal het smelten van de ijsbergen die zijn ontstaan niet leiden tot een hogere zeespiegel, omdat de ijsplaat in zijn geheel reeds op het water rustte. Indirect kan het verdwijnen van de ijsplaat er echter wel voor zorgen dat achterliggend, op het land gevestigd, ijs sneller gaat stromen en meer ijs in zee dumpt. Er is immers geen enorme ijsmassa meer die tegenwicht biedt. Maar Lhermitte maakt zich daar op dit moment geen grote zorgen over. “Zonder ijsplaat verwacht je dat het landijs sneller gaat afstromen,” bevestigt hij. “Nu is het Conger-stroomgebied sowieso bij de kleinere van Antarctica en de ijsplaat was al aan het verzwakken dus ik verwacht ook geen ordegrootte veranderingen, maar het wordt wel interessant om in de toekomst te kijken wat dat wil zeggen voor de afstroming.”
Oost-Antarctica
Wat onderzoekers ondertussen wél zorgen baart, is dat de wijlen Conger-ijsplaat gesitueerd was in Oost-Antarctica: een deel van de Zuidpool waarvan tot voor kort toch wel gedacht werd dat – in tegenstelling tot het westelijke deel van Antarctica – vrij stabiel was. Sterker nog: in Oost-Antarctica waren mensen er tot voor kort nog nooit getuige van geweest dat een ijsplaat instortte. “Het is verontrustend omdat het (de ineenstorting van de Conger-ijsplaat, red.) aantoont dat de slapende reus, die Oost-Antarctica is, misschien toch niet zo vast slaapt,” aldus Lhermitte.
Het is een alarmerende suggestie, aangezien Oost-Antarctica de zeespiegel vijf keer sterker kan laten stijgen dan West-Antarctica. “Hoewel de Conger-ijsplaat relatief klein was, is het één van de meest significante ineenstortingen in Antarctica sinds het begin van deze eeuw, toen de (op West-Antarctica gelegen, red.) Larsen B-ijsplaat uiteenviel,” zo stelde glacioloog Catherine Walker eind vorige week in een verklaring. “En het is waarschijnlijk een voorproefje van wat er komen gaat.”
Hoewel Lhermitte die zorgen dus deelt, vindt hij het ook belangrijk om te benadrukken dat het nog veel te vroeg is voor paniek. Simpelweg, omdat we nog niet goed begrijpen wat er op Oost-Antarctica gebeurt. “Ik denk dat we nu niet meteen een doemscenario voor Oost-Antarctica moeten vrezen,” zo stelt hij. Het onverwachte ineenstorten van de Oost-Antarctische ijsplaat laat wat hem betreft vooral zien dat er nog veel onzekerheid is over hoe dit deel van het continent op een veranderd klimaat reageert. “We moeten de klimaatprocessen en de impact die ze daar hebben nog veel beter gaan begrijpen en modelleren.”