Het gonsde al een tijdje rond, maar nu is het eindelijk bewezen. Want op dertig jaar oude radarbeelden zijn doorslaggevende aanwijzingen voor een vulkaanuitbarsting gespot.
Radarbeelden van NASA’s ruimtevaartuig Magellan onthulden al in de vroege jaren negentig dat er op Venus veel vulkanen en uitgebreide lavastromen te vinden zijn. Wetenschappers zijn het er dan ook al een tijdje over eens dat op onze naaste buur vulkanen actief zijn geweest. Sommigen vermoedden zelfs dat ‘het tweelingzusje van de aarde’ nog altijd over actieve vulkanen zou beschikken. Dat vermoeden is nu bevestigd. Want voor het eerst hebben onderzoekers overtuigende aanwijzingen gevonden voor een vulkaanuitbarsting op Venus.
Dat Venus nog altijd vulkanisch actief is komt niet voor iedereen als een verrassing. Zo weten we al een tijdje dat Venus’ oppervlak aanzienlijk jonger is dan dat van bijvoorbeeld Mars en Mercurius, twee planeten die vanbinnen al behoorlijk zijn afgekoeld. Bovendien zijn er op het oppervlak van Venus zogenoemde coronae te vinden: ovaalvormige geologische structuren waarvan wordt aangenomen dat ze ontstaan doordat pluimen bestaande uit warm materiaal vanuit het binnenste van de planeet door de mantel en korst heen breken. Direct bewijs was echter nog nooit aangetroffen. En dat maakt de huidige ontdekking dan ook baanbrekend.
Wetenschappers komen tot deze ontdekking na een grondige analyse van oude radarbeelden die zo’n dertig jaar geleden door ruimtevaartuig Magellan zijn vervaardigd. Op de beelden vonden de onderzoekers een krater die in minder dan een jaar van vorm veranderde en aanzienlijk in omvang toenam. “Na 200 uur handmatig de beelden te hebben doorgespit, vond ik twee beelden van dezelfde regio die acht maanden na elkaar waren genomen,” vertelt onderzoeker Robert Herrick. “We ontdekten veelzeggende geologische veranderingen die zijn veroorzaakt door een uitbarsting.”
De krater
De ontdekte krater bevindt nabij de bekende schildvulkaan Maat Mons, gelegen in Atla Regio, een uitgestrekt hoogland nabij de evenaar. Op de eerste beelden leek de krater bijna cirkelvormig en besloeg een gebied van minder dan 2,2 vierkante kilometer. Op radarbeelden die acht maanden later werden vervaardigd, was dezelfde krater ineens in omvang verdubbeld en behoorlijk misvormd. Het bleek ook tot de rand gevuld te zijn met een lavameer.
Ondanks deze veelbelovende waarnemingen hielden de onderzoekers toch een slag om de arm. Dat had er met name mee te maken dat de radarbeelden vanuit tegenovergestelde kijkhoeken waren vervaardigd, waardoor ze moeilijk te vergelijken waren. De lage resolutie van de drie decennia oude gegevens maakte een definitieve conclusie ook lastig. Om verschillende scenario’s te testen besloten de onderzoekers computermodellen van de krater te ontwikkelen. De modellen leiden uiteindelijk tot de eenduidige conclusie dat alleen een vulkaanuitbarsting de waargenomen veranderingen heeft kunnen veroorzaken.
Vulkaanuitbarsting
“Het meest waarschijnlijke scenario is dat vulkanische activiteit plaatsvond op het oppervlak van Venus tijdens de missie van Magellan,” stelt Hensley. Het betekent dat er slechts dertig jaar geleden nog een vulkaan op onze buur planeet is uitgebarsten. “Dit bevestigt dat Venus nog altijd geologisch actief is,” aldus Hensley.
De bevindingen scheppen goede hoop voor de aankomende VERITAS-missie. Tegen het einde van dit decennium – ergens tussen 2028 en 2030 – wordt namelijk de ruimtesonde VERITAS (wat staat voor Venus Emissivity, Radio Science, InSAR, Topography, and Spectroscopy) gelanceerd. Het doel van deze missie is om het oppervlak van Venus in kaart te brengen. Want als we meer weten over de oppervlaktekenmerken, zullen we ook de geologische geschiedenis van de planeet beter kunnen bepalen en begrijpen waarom Venus, een rotsachtige planeet van ongeveer dezelfde grootte als de aarde, zich zo anders ontwikkelde en transformeerde in de brute wereld van vandaag de dag. Verschillende instrumenten zullen bovendien aanwijzingen geven over de vroegere en huidige geologische processen van de planeet. Met behulp van de verzamelde gegevens zullen onderzoekers vervolgens 3D-reconstructies maken. Op die manier hopen ze te achterhalen of Venus een platentektoniek heeft – en misschien zelfs nog veel meer actieve vulkanen herbergt.
Venus lijkt in veel opzichten op de aarde. De planeet is grofweg even groot en heeft een vergelijkbare structuur. En nu blijkt deze dus ook over actieve vulkanen te beschikken. Maar daar houden de overeenkomsten wel zo’n beetje op. Venus heeft namelijk te kampen met een behoorlijk uit de hand gelopen broeikaseffect. De dikke atmosfeer houdt alle warmte gevangen, waardoor de oppervlaktetemperaturen oplopen tot 465 graden Celsius. Aangenomen wordt dat het echter niet altijd zo geweest is. Veel wetenschappers denken dat Venus in beginsel nog veel meer van de aarde weghad en zelfs water herbergde. Als zij gelijk hebben, is de grote vraag wat ertoe geleid heeft dat de planeet op een gegeven moment zo’n andere richting in is geslagen en er vandaag de dag zo heel anders uitziet dan de aarde. De verwachting is dat VERITIAS hier meer duidelijkheid in zal verschaffen. En anders de EnVision-missie wel, de Europese orbiter die tevens naar Venus zal afreizen om de geheimen over deze nog altijd raadselachtige en onleefbare planeet te onthullen.