Dankzij wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen en hun collega’s aan de universiteit in Göttingen kan de vliegenmepper in de toekomst wel eens overbodig worden. Ze zijn het gen voor mannelijke ontwikkeling bij huisvliegen op het spoor!
De geslachtsbepaling bij huisvliegen in Nederland gaat op dezelfde manier als bij mensen. Vrouwtjes hebben twee X-chromosomen en mannetjes een X- en een Y-chromosoom. Ergens op het Y-chromosoom bevindt zich een gen dat de mannelijkheid bepaalt. Bij huisvliegen in het zuiden van Europa werkt het heel anders. Mannetjes hebben geen Y-chromosoom, maar twee X-chromosomen. Het gen voor hun mannelijkheid vinden we op één van de vijf andere chromosomen, dat neo-geslachtschromosoom wordt genoemd. De grote vraag is waarom deze andere manier van geslachtsbepaling precies ontstaan is. En daar wordt nu – onder meer in Groningen – onderzoek naar gedaan.
Het onderzoek
“Bij de mens wordt het mannelijk geslacht bepaald door het zogeheten SRY-gen,” vertelt onderzoeker Leo Beukeboom. Dit gen ontstond ongeveer 150 miljoen jaar geleden in de evolutionaire lijn van de zoogdieren. “Van geen enkel insect is tot nu toe een dergelijk gen geïdentificeerd. Maar wij zijn hard op weg om het bij de huisvlieg te vinden. Daarbij maken we dankbaar gebruik van de inmiddels voorhanden zijnde volledige DNA-sequentie van de huisvlieg. We willen de verschillen tussen vrouwelijke en mannelijke genen gaan meten bij verschillende – ‘Nederlandse’ en ‘Zuid-Europese – temperaturen.”
Temperatuur
Uit eerdere onderzoeken is al gebleken dat temperatuur het beste kan verklaren waarom neo-geslachtschromosomen ontstaan. “We begrijpen echter nog niet waarom deze nieuwe geslachtschromosomen in warme gebieden een voordeel hebben ten opzichte van gewone Y-chromosomen in koudere gebieden.” Wellicht werkt het gen voor mannelijkheid op het Y-chromosoom niet goed bij hogere temperaturen. “Hierdoor ontstaat natuurlijke selectie ten gunste van nieuwe genen voor mannelijkheid en dit zou kunnen leiden tot het ontstaan van nieuwe geslachtsbepalingsgenen op andere chromosomen.”
De onderzoekers willen dat nu nader gaan onderzoeken. In de toekomst kan dat er wel eens toe leiden dat de vliegenmepper overbodig wordt. De onderzoekers denken op basis van hun studie straks in staat te zijn om milieuvriendelijke bestrijdingsmiddelen te ontwikkelen. Het werk van de partners aan de universiteit van Göttingen is wat dat betreft hoopgevend: zij ontwikkelden al steriele Mediterrane fruitvliegen. Als dat ook voor de huisvlieg zou kunnen, beschikken we over een effectieve bestrijding van de vlieg.
