Wetenschappers die onderzoek doen in de Middellandse Zee zijn iets bijzonders op het spoor gekomen: sommige vissen leken precies door te hebben wie van de duikers voedsel bij zich had en bleven deze persoon volgen. Ondertussen negeerden ze de andere duikers. Zijn vissen echt zo snugger of is er iets anders aan de hand?
Een team van het Max Planck Institute of Animal Behavior (MPI-AB) in Duitsland besloot te testen of wilde vissen in staat zijn om mensen uit elkaar te houden. Hun experimenten tonen aan dat vissen niet alleen individuele duikers herkennen, maar ook bewust kiezen wie ze volgen op basis van eerdere beloningen.
Vissen doen vrijwillig mee
Het onderzoek vond plaats op acht meter diepte bij een onderzoeksstation waar de wilde vissen gewend zijn aan duikers. De experimenten zijn in open water uitgevoerd, zonder kooien of afgesloten ruimtes. “De vissen konden komen en gaan wanneer ze wilden. Ze deden vrijwillig mee aan ons onderzoek”, verklaart onderzoeker Katinka Soller, mariene bioloog van MPI-AB.
Het team testte in de eerste fase of de wilde vissen konden leren om een specifieke duiker te volgen. Soller droeg een opvallend rood vest en voerde de vissen terwijl ze vijftig meter onderwater zwom. Stapje voor stapje verwijderde ze de opvallende kenmerken van haar uiterlijk, hield ze het voer verborgen en gaf ze de vissen pas te eten nadat ze de volledige afstand met haar mee waren gezwommen.
Bernie en Alfie
Twee soorten zeebrasem deden enthousiast mee met haar onderzoek. “Zodra ik het water in ging, kwamen ze binnen een paar seconden op me af, alsof ze uit het niets verschenen”, zegt Soller. Na twaalf dagen volgden ongeveer twintig vissen haar constant. Ze herkende sommige zelfs aan hun unieke kenmerken. “Zo had je Bernie, met twee glanzende zilveren schubben op zijn rug. En Alfie, die een hap uit zijn staartvin miste”, vertelt ze.
Bewuste keuze
In de tweede fase doken Soller en collega Maëlan Tomasek samen. Hun duikmateriaal zag er iets anders uit. Ze startten op hetzelfde punt, maar zwommen in tegengestelde richting. Op de eerste dag leken de vissen niet te weten wie ze moesten volgen. “Je zag ze twijfelen”, aldus Soller. Maar Tomasek gaf de vissen geen voedsel, terwijl Soller dat wel deed. Vanaf de tweede dag begon er duidelijk iets te dagen bij de vissen: steeds meer dieren zwommen achter Solle aan. Om zeker te weten dat de vissen niet puur uit gewoonte achter haar aan zwommen, volgden de onderzoekers zes individuele vissen op de voet. Vier daarvan maakten duidelijk onderscheid tussen de twee duikers. “Ze kozen niet willekeurig”, legt Tomasek uit. “Ze testten ons en ontdekten dat Katinka de beloning gaf.”
Toen beide duikers in een volgende test een identieke uitrusting droegen, verdween hun voorkeur. De vissen konden hen niet meer uit elkaar houden. Volgens de onderzoekers kan het niet anders dan dat ze aanslaan op de kleurpatronen in het duikpak. “Bijna alle vissen hebben kleurenzicht, dus het is logisch dat zeebrasems leren wie wie is aan de hand van kleuren op het lichaam”, maakt Tomasek duidelijk.
Vissen observeren mensen
Onder water herkennen mensen elkaar ook beter aan hun duikuitrusting dan aan hun gezichten. “Duikmaskers vervormen ons gezicht, dus we letten vooral op wetsuits, vinnen en andere uitrusting”, zegt Soller. Ze denkt dat de vissen – als ze meer tijd krijgen – misschien ook subtielere kenmerken zoals handen of haar kunnen leren onderscheiden. “We zagen ze soms onze gezichten benaderen en ons lichaam bestuderen”, zegt ze. “Het voelde alsof zij óns observeerden in plaats van andersom.” Het onderzoek bevestigt de verhalen over dieren die mensen herkennen en toont dit nu ook aan met experimenten in een natuurlijke omgeving. De onderzoekers denken dat veel vissoorten mensen kunnen herkennen aan specifieke patronen, ook huisdieren zoals goudvissen.
Onderzoeksleider Alex Jordan vindt het niet verrassend dat vissen hiertoe in staat zijn. “Deze dieren leven in een wereld vol prikkels en zijn constant op hun hoede. Om te overleven moeten ze elk moment omgaan met de grillen van verschillende andere soorten om hen heen. Dat ze mensen herkennen op basis van visuele kenmerken verbaast me niet”, vertelt hij. “Het is misschien wel verrassender dat wij denken dat ze het níét kunnen.”
Tomasek voegt daaraan toe: “Het lijkt misschien vreemd om een band te hebben met een vis, een dier dat zo ver van ons afstaat in de evolutie. Maar als we de moeite nemen om op te letten, kunnen we contact maken met allerlei dieren, zelfs als ze heel anders zijn dan wij. Nu we weten dat ze ons zien, is het de hoogste tijd dat wij hén ook echt gaan zien.”
