614 opmerkingen staan bij de YouTube-video van ‘18 miljoen inwoners: is Nederland vol?’
Genoeg interessants om op te reageren voor wetenschapper Ward Rauws uit het filmpje van Universiteit van Nederland, zoals of je écht 53m2 woonruimte per persoon hebt in Nederland en of we niet iets beters kunnen verzinnen dan velden volbouwen met zonnepanelen. We bespreken ook de commentaren op het soort samenleving dat ons mogelijk te wachten staat en de machtspositie van boeren.
(tekst gaat verder onder de video)
Ward is planoloog aan de Rijksuniversiteit Groningen en bestudeert hoe aanpassingen in de ruimte, en van regels en bestuur steden weerbaar maken voor grote maar onzekere veranderingen. Denk aan klimaatverandering, vergrijzing of nieuwe vormen van mobiliteit.
Scientias: Ward, is er iets dat je opvalt bij de vragen in het algemeen?
“Ja, er zijn veel opmerkingen gemaakt over de 53 vierkante meter woonruimte die een Nederlander gemiddeld tot beschikking heeft. 53m2 per Nederlander klinkt als heel veel vierkante meters dus de verbazing is begrijpelijk. Maar let op, het gaat om een gemiddelde. Nederland telt veel eenpersoonshuishoudens, zo’n 40 procent. Het gemiddelde woonoppervlak van een eenpersoonshuishouden is 88m2 en dat trekt het gemiddelde voor de hele bevolking dus flink omhoog. Die eenpersoonshuishoudens variëren van jongeren en studenten tot alleenstaande ouderen. Zeker die laatste groep woont soms heel riant.”
De verbazing over de beschikbare woonruimte is volgens Ward mooi om te zien. Het wijst volgens hem op de enorme welvaartssprong die is gemaakt en het is goed dat mensen dit zien.
“Begin 1900 had je slechts 10m2 tot je beschikking en nu ruim vijf keer zoveel, een ongekende groei.”
Woonbeslag
S: Zit in die woonruimte ook je tuin, de weg en dat soort dingen?
“Nee, dit gaat alleen om je woonruimte, niets anders. Als we kijken naar alle ruimte die we voor wonen gebruiken is het ruimte gebruik ontzettend gegroeid. Het gaat dan om het ‘woonbeslag’ en daarbij telt ook alle grond die we gebruiken voor functies die met het wonen zijn verbonden; je tuin, parkeren, de weg naar je woning toe, het groen en water er omheen. Stedenbouwkundige Rudy Uytenhaak berekende dat dit woonbeslag met een factor 30 is gegroeid ten opzichte van 1900.
S: Laten we naar een paar vragen gaan, @Unknown1880 had de meeste likes onder de video. Deze kijker ‘vindt het zeer jammer dat velden worden volgebouwd met zonnepanelen’. Hij vindt dat die ruimte beter voor natuur gebruikt kan worden, vooral omdat er heel veel lege daken zijn, zoals op distributiecentra. “Van mij mag er een wet komen dat platte daken eerst vol gelegd moeten worden”, schrijft hij.
Ook elke dag vers het laatste wetenschapsnieuws in je inbox? Of elke week?
Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief!
“Wat me aansprak in dit commentaar is dat we dingen slimmer moeten combineren, iets dat veel planologen ondersteunen. De ruimte in Nederland is schaars en laten we die voor meerdere zaken proberen te benutten”, zegt Ward. Hij vertelt dat het al steeds meer voorkomt dat plekken voor meer functies worden ingezet, zoals speeltuinen voor tijdelijke opslag van regenwater, daken van distributiecentra voor opwekken van energie en parkeerterreinen die ’s avonds als sportvelden gebruikt worden. “Er zijn meer parkeerplaatsen dan mensen in Nederland, dat geeft al aan hoeveel er nog te winnen valt!”
Toch zit er bij meer zonnepanelen op daken wel een addertje onder het gras, legt Ward uit. “Het aantal zonnepanelen op daken van woningen is in korte tijd enorm toegenomen, van 16 procent van de woningen in 2019 tot 32 procent nu! De makkelijkste plekken zijn inmiddels benut. Tegelijkertijd lopen we tegen problemen aan met de wisselende hoeveelheid elektriciteit op het netwerk. Dat netwerk is ooit aangelegd voor centrale energieopwekking met grote energiecentrales en niet gebouwd voor heel veel kleine ‘energiecentraletjes’ op het dak van mensen thuis. Ook zijn daken van veel bedrijfspanden niet stevig genoeg om zomaar zonnepanelen op te leggen. Het vraagt om net andere en vaak duurdere draagsystemen. Kort gezegd: Functies combineren zorgt voor nieuwe vragenstukken, maar laten we die niet uit de weg gaan. In ons kleine land is combineren simpelweg noodzakelijk. Bovendien zijn plekken met meerdere functies vaak interessanter, dus ik kan niet wachten tot bedrijventerreinen ook als sport- of festivallocatie worden gebruikt.”
Scenario’s
In de video stipt Ward verschillende scenario’s aan (zie hier bijbehorend videofragment), namelijk:
Scenario 1: regionaal geworteld (kleinere steden en dorpen, ruimte voor woningen met eigen tuin, natuur en landbouw combineren)
Scenario 2: Groenland, we zijn onderdeel van de natuur en de natuur bepaalt de oplossingen. Meer ruimte voor natuur; woningen worden gebouwd binnen bestaande steden en bij OV-knooppunten.
Scenario 3: mondiaal ondernemend, internationale handel, Randstad verstedelijkt verder en breidt uit naar het Oosten. Industriële landbouw in grotere complexen. Wonen gaat de hoogte in.
Scenario 4: snelle wereld, digitaal en online. Waar je woont doet er minder toe, er is minder planning waar je woont. Binnensteden verdwijnen en het onderscheid tussen stad en platteland vervaagt. We reizen minder.
Commentator @wanderer7337 kreeg ook heel veel likes en reageert op scenario 3, de schrijver vindt het “zwaar anti-mens” en vervolgt: “Als je jezelf opgehokt wil voelen terwijl een aantal ondernemers ons grondoppervlak mag gebruiken om steenrijk mee te worden, is scenario 3 ideaal.”
Ward vermoedt dat de reactie ingaat op landbouw en het landgebruik, aangezien de comment daaronder ook over dat onderwerp gaat. “Het is een feit dat in Nederland een groot deel voor landbouw wordt gebruikt en dat een groot deel wordt geëxporteerd”, zegt hij. Hij ziet ook dat de vraag heel politiek geworden is en dat dit niet alleen door het ruimtegebruik van landbouw, maar ook de problemen die onze huidige vormen van landbouw met zich meebrengen en de gevolgen daarvan, zoals het al decennia oude stikstofprobleem, de waterkwaliteit en de achteruitgang van biodiversiteit. Ward is hoopvol dat een nieuwe balans wordt gevonden en wijst op voorstellen vanuit bijvoorbeeld de universiteit Wageningen en de boeren zelf om landbouw met verduurzaming te combineren.
Leefstijlen botsen
“Het is goed om te zien dat wonen en aandacht voor landbouw veel aandacht krijgen in de comments”, zegt hij. “Die twee hangen met elkaar samen, net zoals leefstijlen met elkaar botsen. Stel, je kunt overal wonen in scenario 1, dan levert dezelfde bevolkingsgroei een grotere claim op ruimte en is er minder ruimte voor landbouw. In het scenario ‘groenland’ verdicht je de stad juist, bouw je ov-knooppunten en heb je veel minder ruimte voor wegen nodig en zo is er meer ruimte voor andere dingen. In dit scenario wordt die ruimte gebruikt voor meer natuur, maar die balans kan ook anders liggen.”
We skippen een aantal van de meest gelikete comments en gaan naar @martijn8491. Deze schrijver heeft het over de machtspositie van boeren. Hier springt Ward op in, want, zoals hij zegt, planologie gaat ook over macht.
“De huidige generatie beslist voor toekomstige generaties, omdat de besluitvorming en aanleg vaak lang duurt en woningen, wegen en sluizen die eenmaal zijn gebouwd zelden worden weggehaald. Daarnaast gaat het ook om de macht van de gevestigde orde en hoe zij in politieke besluitvorming hun belangen weten te borgen, zie bijvoorbeeld de invloed van de bouw- en agrarische sector. En de macht van de grondbezitters niet te vergeten, die hebben in Nederland nu een sterke positie. Onteigenen kan, maar is kostbaar en ingewikkeld.”
(Te) vol?
Terug naar de vraag of Nederland (over)vol is. “Ja, Nederland is een druk land”, zegt hij. “Veel verschillende functies en veel mensen bij elkaar. Ik vind het interessant dat eens in de zoveel tijd de analyse wordt gemaakt dat het land (te) vol is, en dat we dan toch steeds weer groeien in bevolkingsaantal. Het laat zien dat we dingen beter zijn gaan regelen en inrichten. Daar heeft de planologie echt aan bijgedragen, dat vind ik fascinerend.”
“Het maakt ook uit waar je woont in Nederland en wat je leefstijl is. Sommigen floreren bij drukte en het ontmoeten van heel veel mensen. Een hoge dichtheid biedt bovendien potentie voor een hoge economische activiteit. Anderen zoeken rust en ruimte en willen meer samenleven met de natuur. We kunnen het land niet zomaar leegvegen en opnieuw inrichten zoals in een computerspel als SimCity. We moeten het doen met wat we hebben. In Nederland is de basis gelukkig vaak goed geregeld, denk aan bereikbaarheid, voorzieningen en milieuwetgeving, terwijl het land tegelijkertijd een diversiteit aan landschappen en dichtheden biedt.
Hoe zou je willen leven?
“Als we kijken naar Nederland dan zien we dat ons land sterk is gevormd door ruimtelijke kansen en bedreigingen. We moesten ons land beschermen tegen water. Onze geschiedenis kent veel voorbeelden van ruimtelijk bestuur. We hebben periodes gehad waarin enorme polders zijn aangelegd, ontginning van woeste gronden, allemaal ruimtelijke aanpassingen met maatschappelijke doelen. De ruimte-inrichting is vormend voor een land, zeker in ons geval.”
“We zouden meer moeten denken aan hoe we willen leven en wat voor landschap hierbij past. Op wat voor samenleving willen we voorsorteren? Waar maken we ruimte voor? En wat moet plaatsmaken? Zijn we bereid om gebieden vrij te houden van bebouwing ten behoeve van toekomstige effecten van klimaatverandering? Mag woningbouw ten koste gaan van productieve landbouwgronden? Het zijn dit soort simpele vragen, die het belang van en de afwegingen achter de ruimtelijk ordening duidelijk te maken. Ze laten zien dat de verdeling van de ruimte niet enkel een technische exercitie is, maar juist een politiek vraagstuk dat iedere Nederlander aan gaat.
Video van vorige week: Waarom jij over tien jaar anders denkt over fillers