Vervroegd pensioen blijkt toch ook een duistere zijde te hebben

Nieuw onderzoek onthult hoe een goedbedoelde pensioenregeling onverwacht mogelijk toch bijzonder nadelige gevolgen heeft voor de gezondheid van de gelukkigen die ervoor in aanmerking kwamen.

Het is 2009 en in China lopen ze – met name op het platteland – tegen een probleem aan. De bevolking vergrijst er in rap tempo en de traditionele ‘pensioenregeling’, waarbij de familie zorg draagt voor de ouderen, werkt steeds minder goed. Het resultaat? Ouderen die in armoede leven. Zo kan het niet langer, besluit de Chinese regering en er wordt een formele pensioenregeling geïntroduceerd die mensen op het platteland in staat stelt om – dankzij een stukje pensioen dat ze zelf opbouwen en een stukje pensioen dat ze van de overheid cadeau krijgen – vanaf hun zestigste te stoppen met werken.

Keerzijde
De regeling is absoluut goedbedoeld, maar heeft een keerzijde, zo onthullen onderzoekers in het blad Journal of Economic Behavior & Organization. Want onderzoek wijst nu uit dat het vervroegde pensioen de cognitieve achteruitgang onder de ‘gelukkigen’ die ervoor in aanmerking kwamen, aanzienlijk kon versnellen. “Wij ontdekten dat de afname in cognitieve gezondheidsscores (onder mensen die gebruik maakten van de Chinese pensioenregeling, red.) net zo hoog is als een vijfde van een standaarddeviatie,” vertelt onderzoeker Plamen Nikolov aan Scientias.nl. “En dat betekent dat wanneer je met pensioen gaat – en er verder niets verandert – je gemiddelde cognitie met een extra vijfde van de cognitieve achteruitgang die we zouden verwachten als je zou blijven werken, achteruitgaat.” Het is een behoorlijke achteruitgang, die ook nog eens vrij snel na ingang van de pensionering inzet, zo stelt Nikolov. “We waren verrast hoe snel de effecten ervan in onze data te zien waren. Meestal al drie of vier jaar nadat mensen met pensioen gingen.”

Het onderzoek
Om het effect van China’s pensioenregeling nader te kunnen bestuderen, verkregen Nikolov en collega’s van de Chinese overheid data omtrent de implementatie van de pensioenregeling. Daarnaast kregen ze toegang tot een aanvullende database met daarin informatie over het gedrag en de sociaal-economische kenmerken van de mensen die gebruik maakten van de pensioenregeling. Voor een beter beeld van de gezondheid van de deelnemers werd vervolgens een beroep gedaan op een langlopend Chinees gezondheidsonderzoek, waarin de focus ligt op de gezondheid van Chinezen die 45 jaar of ouder zijn. Binnen dit onderzoek wordt de gezondheid van een grote groep Chinezen – die samen een representatieve afspiegeling van de Chinese bevolking vormden – gemonitord. Zo ondergaan de proefpersonen onder meer regelmatig cognitieve testjes waarmee hun geheugen en mentale toestand wordt getoetst.

Kortetermijngeheugen
En de data schetsen dus een vrij consistent en enigszins zorgwekkend beeld. Zo ontdekten Nikolov en collega’s dat de pensioenregeling significant nadelige effecten had op het cognitief functioneren van de deelnemers. “De cognitieve achteruitgang en dan met name de omvang ervan en de snelheid waarmee deze plaatsvindt, is extreem zorgwekkend,” vindt Nikolov. “Het gaat om aantasting van het kortetermijngeheugen, oftewel het vermogen om simpele informatie – zoals namen, taken en activiteiten – te herinneren en op te halen. Bijvoorbeeld: waar je die ochtend je auto hebt geparkeerd, wat je gisteren tijdens de lunch at en details uit een boek dat je een paar dagen eerder hebt gelezen.” Dat klinkt misschien tamelijk onschuldig, maar dat is het zeker niet. “Als je niet in staat bent om je dagelijkse activiteiten te herinneren en uit te voeren, heeft dat enorme implicaties. Het betekent dat je medicijninname mis kan gaan, omdat je vergeet je medicijnen op tijd in te nemen. En je bent misschien niet meer zo goed in staat om je persoonlijke financiën bij te houden en financiële beslissingen te nemen over je pensioen. Uiteindelijk kan dat er zelfs in resulteren dat je minder te besteden hebt.”

Dementie
Dat vervroegd pensioen kan leiden tot een versnelde cognitieve achteruitgang werd vooral duidelijk tijdens de zogenoemde delayed recall-testjes. Tijdens deze testjes kregen proefpersonen informatie voorgeschoteld, die ze op een later tijdstip (deels) moesten kunnen reproduceren. En daar bleken de mensen die vervroegd met pensioen waren gegaan dus de grootste moeite mee te hebben. Zorgwekkend, aangezien een slechte prestatie tijdens dergelijke delayed recall-tests binnen neurobiologisch onderzoek vaak gezien wordt als een indicatie voor de ontwikkeling van dementie. Het suggereert dan ook dat mensen die vervroegd met pensioen gaan tevens een grotere kans hebben op het ontwikkelen van deze hersenziekte, aldus Nikolov. “De methode die wij gebruiken om het kortetermijngeheugen te toetsen, is identiek aan de methode die veel dokters gebruiken om dementie te diagnosticeren. Dus een lagere score tijdens taken die een beroep doen op het kortetermijngeheugen suggereert dat de kans op het ontwikkelen van dementie ook toeneemt.”

Sociale isolatie
Dat het vervroegde pensioen zo’n ingrijpend effect kan hebben op het brein denken de onderzoekers ook wel te kunnen verklaren. “Deelnemers aan de pensioenregeling meldden substantieel minder sociale betrokkenheid, met significant minder vrijwilligerswerk en minder sociale interacties dan mensen die geen pensioen ontvingen,” stelt Nikolov. “En wij zien dat een toename in sociale isolatie sterk verband houdt met een snellere cognitieve achteruitgang onder de ouderen.” Het heeft dus vooral te maken met de invulling van het vervroegd pensioen. “De meeste mensen kijken uit naar hun pensioen, als een moment waarop ze van hun verdiende rust kunnen genieten,” stelt Nikolov. “En dat betekent doorgaans dat ze minder ondernemen en meer zitten (…) en ook minder mentaal gestimuleerd worden.”

Natuurlijk experiment
Welke impact heeft een pensioenregeling op de cognitie? Om dat nauwkeurig te onderzoeken, zou je eigenlijk mensen moeten verzamelen van vergelijkbare leeftijden en met vergelijkbare sociaal-economische achtergronden. Die groep zou je vervolgens in tweeën moeten delen, waarna je de ene groep wel pensioen geeft en de andere niet. Dat is vanzelfsprekend nogal een kostbaar experiment. En er is ethisch wellicht ook wel wat op af te dingen. En dus gooiden de onderzoekers het voor deze studie over een andere boeg en maakten gebruik van een ‘natuurlijk experiment’. “Hierbij maak je gebruik van omstandigheden of beleid die een gecontroleerd experiment (zoals we zo-even beschreven, red.) nabootsen,” legt Nikolov uit. In dit geval vergeleken onderzoekers de cognitieve gezondheid van mensen die gebruik maakten van de pensioenregeling met die van mensen van een vergelijkbare leeftijd en vergelijkbare sociaal-economische status die leefden in gebieden waar de pensioenregeling niet beschikbaar was. Door die opzet konden ze niet alleen vaststellen dat de pensioenregeling geassocieerd kan worden met een versnelde cognitieve achteruitgang, maar tevens ook concluderen dat de pensioenregeling – indirect, namelijk via een afname in sociale contacten en mentale uitdaging – aan de cognitieve achteruitgang ten grondslag ligt.

Gezondheid
Is vervroegd pensioen vanuit de gezondheid bezien dan altijd een slecht idee? Zeker niet, zo blijkt eveneens uit het onderzoek. “Wat interessant is, is dat we ook zagen dat de pensioenregeling sommige gedragingen die van invloed zijn op de gezondheid, verbeterde,” stelt Nikolov. Zo bleken gepensioneerden bijvoorbeeld minder alcohol te drinken dan toen ze nog werkten. Maar de positieve effecten van die leefstijlveranderingen wegen volgens de onderzoekers niet op tegen de negatieve effecten die een verminderde sociale betrokkenheid op de cognitie heeft. “Wat belangrijk is voor een betere gezondheid onder ouderen is mogelijk heel iets anders dan wat belangrijk is voor een betere cognitie,” concludeert Nikolov.

Van twee walletjes eten
Maar gepensioneerden hoeven niet te kiezen tussen een goede gezondheid en een gezonde cognitie, zo benadrukken de onderzoekers tegelijkertijd. Een slimme pensionado kan namelijk van twee walletjes eten. “Zorg ervoor dat je actief betrokken blijft,” stelt Nikolov. “Houd contact met vrienden en familie, doe meer vrijwilligerswerk en daag je brein uit met frequente sociale interacties en spelletjes (zoals schaken of andere strategische spellen). Mogelijk kun je zo genieten van de gezondheidsvoordelen die het pensioen biedt, zonder daar slechtere cognitieve prestaties aan over te houden.”

Ook in Europa
Het is een duidelijk advies. En het is niet alleen voor Chinezen de moeite waard om dat ter harte te nemen. Want, zo benadrukt Nikolov, de impact van de Chinese pensioenregeling staat niet op zichzelf; pensioenregelingen in hogeinkomenslanden zoals de VS en in Europa zijn eerder namelijk ook geassocieerd met vergelijkbare effecten. “En als je heel vergelijkbare effecten vindt in twee totaal verschillende settings (met verschillende inkomenspatronen, andere educatieve achtergronden en arbeidsactiviteiten) dan suggereert dat dat we iets fundamenteels op het spoor zijn. Het suggereert dat het brein – ongeacht waar mensen wonen – op latere leeftijd op een heel vergelijkbare manier reageert op veranderingen in gedrag en activiteiten.”

De onderzoekers hopen dat hun studie beleidsmakers aanzet tot actie. “Wij laten zien dat er robuust bewijs is dat het pensioen belangrijke voordelen heeft. Maar dat komt met een prijs. Cognitieve aantasting onder ouderen resulteert in een verminderde kwaliteit van leven en kan negatieve gevolgen hebben voor het welzijn. Beleidsmakers kunnen beleid introduceren dat beschermt tegen een afname in sociale betrokkenheid en mentale activiteiten.” Maar uiteindelijk moeten de pensionada het natuurlijk zelf doen. En Nikolov hoopt dat zij naar aanleiding van deze studie kritischer naar de invulling van hun dagen gaan kijken. “We hopen dat ze met name meer aandacht gaan besteden aan hun sociale betrokkenheid, actief vrijwilligerswerk gaan doen en deelnemen aan activiteiten die hun mentale scherpte helpen behouden.”

Bronmateriaal

"Research shows that early retirement can accelerate cognitive decline" - Binghamton University (via Eurekalert)
Interview met Plamen Nikolov
Afbeelding bovenaan dit artikel: FatCamera from Getty Images Signature (via Canva Pro)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd